دنیای فرش‌های ایرانی با هزاران طرح و نقش متفاوتی که دارند، ورود به سفری بی‌نظیر و شگفت‌انگیز است. فرش ایرانی فقط یک کفپوش نرم و زیبا نیست؛ یک فرهنگ، سنت و داستانی از زندگی مردمان یک ایل و قبیله است. زنان و مردان بافنده، داستان‌های زندگی خود را روی فرش می‌بافند. آواز می‌خوانند، قصه می‌گویند و هزار آرزوی برآورده نشده را روی فرش به تصویر می‌کشند.
هزاران سال از تاریخ فرش ایرانی با طرح‌های بی‌نظیر آن می‌گذرد و هر نقطه از جغرافیای ایران دارای فرش‌های متفاوتی با نقوش مختلف است. شاید اولین فرشی که به‌عنوان فرش ایران به جهان معرفی شده است، فرش پازیریک باشد که در حال حاضر در موزه آرمیتاژ قرار دارد و قدمتی حدود 2500 سال دارد. اما به دیدن همین فرش هم متوجه می‌شویم که هنر طراحی روی آن اصلا ابتدایی نیست و به بلوغی کامل رسیده است. بنابراین تاریخ فرش ایرانی طولانی‌تر از قدمت فرش پازیریک است و این نشان‌دهنده قدرت ایرانیان در هنر فرش‌بافی است.
در حال حاضر طرح‌ها و نقوشی که روی فرش دستباف ایرانی به کار می‌رود، بسیار متنوع و منحصر به فرد است؛ به‌طوری‌که در بافت انواع فرش ماشینی هم کاربرد دارد. با توجه به گستردگی این طرح‌ها، در ادامه برخی از آن‌ها را بررسی می‌کنیم تا با ویژگی‌های آن‌ها آشنا شوید.
طرح لچک ترنج، آشنای قدیمی!
اولین طرح مشهوری که در بافت فرش‌های ایرانی در نقاط مختلف ایران کاربرد دارد، طرح معروف لچک ترنج است. این طرح رایج در ابتدا فقط برای تزئین جلد چرمی کتاب‌های مختلف استفاده می‌شد. اما بعد از مدتی و از حدود قرن 10 هجری در بافت قالی ایرانی هم به کار رفت. در این طرح یک حوض بزرگ بیضی یا گرد در وسط فرش بافته می‌شود که به ترنج معروف است و در چهار گوشه فرش هم لچک بافته می‌شود. لچک در اصل یک چهارم تصویر ترنجی است که در وسط فرش بافته شده و در بین این دو طرح اصلی با گل و شاخ و برگ‌هایی پر می‌شود.
طرح شکارگاه، زیبا و خاص
یکی دیگر از طرح‌های معروف و بسیار زیبا در قالی ایرانی، طرح شکارگاه است. در این طرح در اولین نگاه صحنه‌ای از شکارگاه دیده می‌شود و تیر، کمان، شکارچی و آهو و سایر جانوران تمام پهنای فرش را به خود اختصاص دادند. همچنین در این طرح و نقش زیبا، صحنه‌هایی از شکار حیوانات وحشی دیده می‌شود و یا حیوانات اهلی و کوچک‌تری که طعمه حیوانات درنده مانند شیر و ببر هستند. در برخی از طرح‌ها هم نقشی از شاهان و مراسم شکار شاهانه بافته می‌شود.
لابه‌لای طرح و نقشی که برای صحنه شکار بافته می‌شود، انبوهی از شاخ و برگ و گل دیده می‌شود که زیبایی منحصر به فردی که تمام قالی می‌دهد. طرح شکارگاهی در فرش‌های دستباف ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد و به همین دلیل نیز در فرش ماشینی رواج پیدا کرده و امروزه جزء معروف‌ترین و محبوب‌ترین طرح‌های فرش ماشینی هم محسوب می‌شود.
در عین حال انواع فرش ماشینی ایرانی با طرح‌ها و نقش‌های بی‌نظیر خود با استفاده از متریال آکریلیک بافته می‌شوند تا در کنار ظرافت و زیبایی نقوش، کیفیت بافت و مواد اولیه آن هم افزایش پیدا کند. همچنین فرش ایرانی با طرح شکارگاه، گزینه خوبی در دکوراسیون داخلی کلاسیک و فضای پذیرایی است تا قدرت و جلوه بصری فرش، توجه همه را به سمت خود جلب کند و تبدیل به یک نقطه کانونی قوی در فضای خانه باشد.
علاوه بر آن، استفاده از متریال و مواد اولیه باکیفیت در بافت فرش در کنار تراکم بالا در فرش‌های 1200 شانه باعث می‌شود که قیمت فرش نیز افزایش پیدا کند. به همین دلیل برای ایجاد تغییری جذاب در دکوراسیون پذیرایی بهتر است روش‌های خرید مقرون به‌صرفه مانند خرید قسطی فرش را انتخاب کرد تا کیفیت و زیبایی را با قیمت‌های مقرون به‌صرفه به خانه دعوت کرد.
طرح قابی، خشت‌های طلایی از نقوش مختلف
در کنار دو طرح جذاب شکارگاه و لچک ترنج، طرح قابی هم شهرت زیادی دارد و بسیاری از افراد فرش‌هایی با این طرح در دکوراسیون داخلی خانه پهن می‌کنند. طرح قابی به خشتی هم معروف است و علت نام‌گذاری آن به خشیتی و قابی این است که از چندین قاب متعدد تشکیل شده و هرکدام از آن‌ها طرحی جداگانه را به نمایش می‌گذارند.
در طرح قابی و یا خشتی فرشی با چندین قاب مختلف و در ابعاد حدود 50 در 50 سانتیمتر روبرو هستیم که هرکدام دارای نقوش متفاوتی هستند. گویی که بافنده در هر قاب قطعه‌ای از زندگی و آرزوهای خود را به نمایش گذاشته و ما را به خواندن و دیدن داستان زندگی خود دعوت می‌کند. فرش با طرح قابی هم تاریخچه طولانی دارد و یکی از زیباترین فرش‌ها با این نقش در موزه فرش ایران نگهداری می‌شود که در هرکدام از قاب‌ها، صحنه‌ای از داستان‌های شاهنامه فردوسی بافته و به نمایش گذاشته شده است.
طرح افشان، پیچیده و اسرارآمیز
فرش ایرانی طرح‌های متنوعی دارد و هر گوشه از ایران با آداب و رسوم متفاوت خود، تاثیرش را روی هنر و صنایع دستی آن منطقه نشان داده است. فرش‌بافی هم به‌عنوان مهم‌ترین هنر ایرانیان شناخته می‌شود که از شرایط اقلیمی، آداب ورسوم و اعتقادات مردم تاثیر بسیار زیادی گرفته است.
طرح افشان در فرش ایرانی زیبایی منحصر به فردی دارد و قدرت این طرح از فرش آن‌قدر زیاد است که در هر نوع دکوراسیون کلاسیک، مدرن و یا مینیمال قابلیت استفاده دارد. در طرح افشان چیزی که مشاهده می‌کنیم پیوستگی اسرارآمیزی است که در تمام نقوش فرش دیده می‌شود. گویی که هیچ نقشی خیال تنها شدن ندارد و همه شاخ و برگ‌ها و گل‌هایی که در این فرش بافته می‌شود، جزئی از یک کل هستند که در کنار هم تکمیل می‌شوند. تمام شاخ و برگ‌ها دست در دست هم دادند تا شاهکاری به نام فرش ایرانی با طرح افشان را رقم بزنند و نگاه همه را به سمت خود جلب کنند.
زمانی که فرش طرح افشان را مشاهده می‌کنید، این‌طور به نظر می‌رسد که طراح و نقاش فرش، کاغذی برداشته و تمام طرح‌ها را از ابتدا تا انتها کشید، بدون اینکه قلم را از روی کاغذ بردارد. در عین حال قرینگی در طرح‌ها وجود ندارد و هرکدام از آن‌ها دارای نمایی منحصر به فرد و خاص هستند.
طرح افشان در فرش ایرانی تنوع گسترده‌ای دارد و شامل افشان دسته‌گلی، ختایی، اسلیمی، افشان بندی، گل تازی، شاخه پیچ و افشان ترنج دار است. این حجم از گستردگی و تنوع در طرح افشان باعث می‌شود که دست شما در خرید گزینه بهتر و مناسب باز باشد.
علاوه بر آن طرح افشان در فرش ایرانی گزینه‌ای ایدئال برای جهیزیه عروس خانم‌ها محسوب می‌شود. زیرا به‌خوبی در هر نوع دکوراسیونی قابلیت استفاده دارد و می‌توانید بدون نگرانی از هارمونی آن با سایر المان‌ها و وسایلی که خریدید، این فرش زیبا را در خانه پهن کنید.
اگرچه فرش افشان در هر دکوری به‌خوبی جای خود را پیدا می‌کند؛ اما به یاد داشته باشید که فرش نقش مهمی در چیدمان و نمای کلی دکوراسیون دارد و به‌خوبی می‌تواند تبدیل به نقطه کانونی و مهم در دکور تبدیل شود. به همین دلیل بهتر است برای خرید قسطی جهیزیه قبل از هر چیز فرش را بخرید و بعد از آن سایر وسایل و المان‌ها را با فرش هماهنگ کنید. در این صورت به‌راحتی می‌توانید بقیه وسایل را از نظر تناژ رنگی مناسب پیدا کنید که با فرش هارمونی داشته باشد.
فرش بلوچی، قابی از آداب و سوم مردمان جنوب
فرش با طرح بلوچی هم ریشه در تاریخ و آداب و رسوم مردم سیستان و بلوچستان دارد. مردمی که در چادر زندگی می‌کنند و همه ابزارهای مورد نیاز برای زندگی را خودشان تامین می‌کنند. به همین دلیل زنان این قوم کاملا مستقل هستند و تمام وسایل و ابرازهای مورد نیاز را با مواد کاملا طبیعی تهیه می‌کنند. یکی از این ابزارهای بسیار مهم فرش است که با کمک مواد و متریال کاملا طبیعی آماده می‌شود.
آنچه در این فرش در نگاه اول جلب توجه می‌کند، نوع طرح‌های بافته شده روی آن است. طرح‌ها همگی انتزاعی و هندسی هستند و شباهت زیادی به طرح‌های فرش ترکمن، ایلات قفقاز افغانی و ایلات افشاری دارند. همچنین در طرح فرش بلوچی، سادگی در نقش‌ها تکرار می‌شود و همین مسئله نیز زیبایی دیگری به این فرش گرم و جذاب می‌دهد.
شما چه طرحی از فرش ایرانی را بیشتر می‌پسندید؟