“حقآبه هیرمند” حق طبیعی سیستان و بلوچستان و داستان پرتکراری که چندی است در رسانه‌ها، اخبار مختلفی پیرامون آن به انتشار می‌رسد و در روز گذشته در صدر اخبار جای گرفت. در این قریب به دوسالی که از عمر دولت مردمی می‌گذرد، به دستور اکید رییس جمهور، دستگاه دیپلماسی کشور در گفتگوهای صریح خود با هیات حاکمه موقت افغانستان در پیگیری های مستمر، موضوع حقابه ایران از هیرمند را بطور جدی دنبال کرده و درآخرین اقدامات از روند پیگیری حقابه هیرمند، سید ابراهیم رئیسی، مأموریت ویژه به دو وزیر کابینه خود برای «پیگیری جدی» این چالش داده است.
تمکین طالبان از حقابه هیرمند؛ اولویت دستگاه دیپلماسی
در همین راستا وزیر خارجه کشورمان برای طی راه حل های دیپلماتیک در روز بیست و هفتم اردیبهشت ماه عازم استان سیستان و بلوچستان می‌شود و در گفت وگوی خود با رسانه ها بیان می‌کند که مسئله آب رودخانه هیرمند از چهار ماه قبل به این وزارتخانه و وزارت نیرو محول شده و تاکنون در این زمینه اقدامات و کارهای خوبی انجام شده است و اگر لازم باشد از ابزار فشار هم برای وادار کردن آن بخش از هیئت حاکمه افغانستان که همراهی نخواهند کرد با اعطای حقآبه ایران، استفاده خواهد شد.
دستگاه دیپلماسی در دولت سیزدهم همواره نشان داده که به دنبال آن است تا طالبان مجاب شود که به اجرای معاهده حقابه هیرمند تمکین کند و بهانه نبود آب در پشت سد، برای ایران قابل قبول نیست و افغانستان باید اصلی که در مورد حقابه وجود دارد را بپذیرد.
هشدار ایران به طالبان
سید ابراهیم رئیسی که احقاق حقوق مردم را از اولویت های دولت خود برشمرده، به این دستور اکتفا نکرد و در روز گذشته در جریان سفر یک روزه و فشرده به سیستان و بلوچستان که می‌توان آن را سفری با دستاورد های مهم تلقی کرد، شخصا به این مسئله ورود پیدا کرد و در موضع گیری جدی به حاکمان افغانستان اخطار داد تا حقابه مردم سیستان و بلوچستان را به فوریت بدهند.
رئیس جمهور در صحبت های خود با تاکید بر این جمله که “حرف من را جدی بگیرید تا بعداً گلایه نکنید” تصریح می‌کند که “اگر کارشناسان ما کمبود آب را تایید کنند حرفی نداریم وگرنه اجازه نخواهیم داد حق مردم ما تضییع شود و این مسأله چیزی نیست که مشمول مرور زمان شود”.
دستپاچگی طالبان از هشدار رئیس جمهور
حاکمان طالبان اخطار رئیس جمهور کشورمان را به سرعت دریافت کردند و حساب کار به دستشان آمد که با صحبت های رئیس جمهور ایران ناگزیر به عمل به تعهدات خود هستند، در همین راستا بیانیه ای حاوی مطالب متناقض و نادرست را منتشر کردند که بررسی دقیق جزئیات این بیانیه نشان از دستپاچه شدن طالبان از اخطار رئیسی دارد و طالبان در قسمت هایی از این بیانیه به اظهارات مضحک روی آورده و دچار خطای محاسباتی شده است.
همچنین در بیانیه طالبان، ۳ بار تأکید شده که به موافقتنامه آب بین ایران و افغانستان و انتقال آب به ایران متعهد هستند و نوشته اند که تلاش می‌کنیم آب تعهد شده به ایران را برسانیم اما در انتها مجدد بهانه های خود را مطرح کرد که با پاسخ های کارشناسی شده ایران مواجه شد.
حقابه هیرمند چیست؟
به منظوربهره برداری مسالمت آمیز از آب رودخانه هیرمند در دو مرز سیاسی ایران و افغانستان قرارداد ۱۳۵۱ منعقد شد که براساس این معاهده بین المللی، افغانستان، متعهد است تا در سالهای آبی به میزان ۸۲۰ میلیون متر مکعب این آب به سمت ایران سرازیر کند و در سال های اخیر که سیستان و بلوچستان با مشکل آب دست و پنجه نرم می کند اهمیت پرداختن به این حقابه دو چندان شده است. اما در طی این مدت طالبان با پیروی از سیاست دولت‌های قبل در این زمینه، از رعایت این حقابه امتناع کرده است.
طالبان لجبازی نکند…
از ابتدای حکمرانی طالبان در یادداشت های رسمی و گفت وگو ها، التزام و پایبندی به این معاهده از سوی مقامات افغانستان بارها اعلام شده ولی واقعیت ها چیز دیگری را روایت می‌کند. برخلاف این تاکید و التزام و پایبندی به نظر می‌رسد مقامات دولت افغانستان به اجرای این معاهده تن نداده اند و میزان آبی که در سال گذشته از افغانستان وارد خاک کشورمان شد حدود ۲۷ میلیون متر مکعب بیشتر نبوده که این فاصله و شکاف عمیقی با عدد درج شده در معاهده دارد و گواه از سرباز زدن طالبان از اجرای این معاهده دارد. رهاسازی ۴ درصد از حق ایران ازهیرمند واکنش نمایندگان مجلس شورای اسلامی را به همراه داشت.
محمود احمدی بیغش در واکنشی جالب در این باره گفته بود که «حاکمان افغانستان آگاه باشند که ۱۰ میلیون نفر مهاجر افغانی در ایران ده‌ها برابر از سهم آب هیرمند، در کشور ایران آب مصرف می کنند و خوب است که حداقل کشور افغانستان به میزان مصرف سالیانه این افغانها شیر هیرمند را باز بگذارد.» از سوی دیگر نمایندگان مردم در سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی از دولت خواسته بودند تا مسامحه با طالبان را کنار بگذارد.
ماهواره خیام؛ ادای طالبان را رد کرد
طالبان که هر بار با توجیهات مختلف اعم از کمبود آب و بارندگی از دادن حقابه ایران از هیرمند طفره رفته است، در بیانیه روز گذشته خود مجددا تکرار کرد که ” امارت اسلامی یکبار دیگر تعهد می‌سپارد که با در نظر داشت موافقتنامه آب هلمند تمام تلاش خویش را به خرج میدهد که آب تعهد شده به مردم ایران برسد، اما به این شرط که ذخایر آب ما به اندازه‌ای برسد که اگر آن را به ایران جاری بسازیم و در دریای خشک هلمند صدها کیلومتر مسیر را طی کند، به آن کشور برسد، این در حالی است که اکنون در بند کمال خان هیچ آبی وجود ندارد و اگر آب‌بند کجکی در آن جاری گردد تا آنجا نمی‌رسد، بنابراین نیاز است تا جانب ایرانی این حقایق را درک نماید.
این در حالیست که کارشناسان ادعای کمبود آب توسط طالبان را بیشتر توجیهی برای نقض تعهدات در گذشته تعبیر کرده اند زیرا تصاویر ماهواره ای که منتشر شده به وضوح نشان میدهد که جریان آب و بارندگی مناسب بوده و سد کجکی پر از آب است و سد کمال خان نیز آب زیادی دارد و همه این فاکتور ها، کفایت می‌کند تا حقابه ایران رهاسازی شود.
سخنگوی سازمان فضایی ایران، در صفحه شخصی خود در فضای مجازی در این خصوص نوشت: سازمان فضایی ایران با استفاده از ماهواره خیام، رودخانه هیرمند را پایش کرده است. تصاویر ماهواره‌ای نشان میدهد که حکومت افغانستان در برخی نقاط با انحراف مسیر آب و ایجاد بندهای متعدد، مانع رسیدن آب به ایران شده است. قرار است تصاویر مربوط به رصد وضعیت آب هیرمند در روزهای آینده منتشر شود.
راه حل ِاین تنش آبی؛ بازدید فنی و عینی نه صدور بیانیه سیاسی
در پی طرح اظهارات مقامات هیأت حاکمه سرپرستی موقت افغانستان درباره حقآبه هیرمند و صدور بیانیه‌ای در این خصوص، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران پنجشنبه شب ۲۸ اردیبهشت ماه در توئیتی نوشت: در ماه‌های اخیر مکررا از ملامتقی سرپرست وزارت خارجه افغانستان خواستم طبق عهدنامه هیرمند، به تعهدات خودشان عمل کنند و امکان بازدید هیأت‌های فنی و سنجش میزان آب را فراهم کنند، که نکردند. ملاک بود و نبود آب هیرمند، بازدید فنی و عینی است و نه صدور بیانیه سیاسی.
ایران باهار برای صحت سنجی ادعای افغانستان درخواست داشته که تیم کارشناسی و هیئت فنی، میزان آب هیرمند را مورد سنجش قرار دهد اما افغانستان اجازه سنجش میزان آب هیرمند را به هیات فنی ایران نداده است.
وزارت خارجه هم روز جمعه در بیانیه ای تاکید کرد: اظهارات متعدد برای عدم تحویل حقابه قانونی جمهوری اسلامی ایران از جمله طرح موضوع خشکسالی و کم شدن آب در هیرمند، مستلزم بررسیهای کارشناسی، وفق مفاد معاهده بوده و تاکنون توسط کارشناسان جمهوری اسلامی ایران راستی آزمایی نشده است، لذا اتخاذ چنین مواضعی، غیرحقوقی و غیرقابل قبول است. تا زمانی که به کارشناسان جمهوری اسلامی ایران اجازه داده نشود که طبق معاهده هیرمند بخصوص ماده ۵ پروتکل شماره یک آن معاهده، از مسیر و بالادست هیرمند بازدید کنند، هرگونه اظهار نظر در خصوص کاهش آب هیرمند پذیرفته نیست.
نگاه ویژه دولت به یاقوت سرخ اقتصاد ایران
پیگیری اقدامات انجام شده در حقابه هیرمند تنها بخشی از اقدامات آیت الله رئیسی در سفر به استان سیستان و بلوچستان بود. رئیس جمهور که با هیات همراه خود روز پنجشنبه به منظور پیگیری طرح ها و افتتاح چند پروژه وارد فرودگاه کنارک همجوار سواحل مکران شد؛ پیگیری میزان پیشرفت پروژه راهبردی «توسعه سواحل مکران»، آغاز رسمی آبگیری سد کهیر، عملیات آبرسانی روستایی و آغاز عملیات اجرایی لوله‌گذاری پروژه آبرسانی از دریای عمان به استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی را در برنامه‌های دیگر خود تعریف کرده بود.
محرومیت زدایی در استان های سراسر کشور همواره در اولویت دولت سیزدهم قرار داشته و در این سفر محرومیت زدایی در سیستان و بلوچستان به ویژه سواحلِ مکران از اهداف سفر رئیس جمهور به این منطقه اعلام شد. مکران؛ یاقوت سرخ اقتصاد ایران که حدود ۱۲ سال از تاکید رهبر انقلاب بر توسعه آن می گذرد، اولین منطقه استرتژیکی است که در برنامه سفر یک روزه ایت الله رئیسی به استان سیستان و بلوچستان مورد بازدید قرار گرفت.
در دولت سیزدهم اقدامات موثری برای توسعه مکران در نظر گرفته شده و به نوعی رئیسی به دنبال این است که با اقدامات عملی به تناسب چشم اندازی که مورد انتظار است اقتصاد این منطقه را توسعه بخشد.
حسین دهقان، دبیر شورای عالی توسعه سواحل مکران در این باره گفته است: سواحل مکران با عزم جدی دولت و همراهی مردم و تعریف یک برنامه توسعه‌ای ۵ ساله تا سال ۱۴۰۵ به توسعه خواهد رسید.
پروژه کام شیرین کن برای رفع تنش آبی مردم
با روی کار آمدن دولت سیزدهم، موضوع آبرسانی به روستاها مورد توجه جدی قرار گرفته است و در این سفر هم پروژه ای افتتاح شد که آب شور دریای عمان را به کام مردم این استان شیرین کرد و آبگیری سدی که ۶ سال تعطیل بود، به وقوع پیوست.
وزیر نیرو در حاشیه آبرسانی به روستاهای استان سیستان‌وبلوچستان می گوید: آب سد کهیر یکی از بهترین و باکیفیت‌ترین آب‌های موجود در کشور است. حجم سد کهیر معادل یک سد امیرکبیر کرج و دو سد لتیان است. بخشی از آب سد کهیر برای کشاورزی و بخشی از آن هم برای آشامیدنی استفاده خواهد شد. امیدوارم بر اساس پیش‌بینی‌ها و مطالعات ما بتوانیم شاهد ذخیره ٣٥٠ میلیون متر مکعبی این سد باشیم.
اتصال ۳۵۰ روستای سواحل مکران به شبکه آبرسانی
معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار در مجلس شورای اسلامی در حاشیه آبرسانی به روستاهای استان سیستان‌وبلوچستان با بیان اینکه در دولت سیزدهم، کارهای شگرفی در آبرسانی به روستاهای مناطق محروم انجام شده‌است مطرح کرده که فقط در سواحل مکران ۳۵۰ روستا به شبکه آبرسانی متصل شدند. آبگیری سد کهیر که از طرح‌های مهم منطقه است، انجام شد.
قرار در نقطه صفر مرزی
همزمان با سفر رئیس جمهور کشورمان به سیستان و بلوچستان، شهباز شریف عازم “مند” واقع در ایالت بلوچستان یا همان نقطه مرزی مشترک با ایران می شود.
نخست وزیر پاکستان برای افتتاح یکی از ۶ بازارچه مرزی مشترک ایران و پاکستان و افتتاح پست و خط جدید تبادل انرژی برق بین ایران و پاکستان به این منطقه سفر کرد. این قرار و تفاهمات انجام شده حاکی از آن است که خط مرزی ایران و پاکستان در مسیر پیشرفت قدم گذاشته است و به گفته رئیس جمهور در سیاست همسایگی، اراده دو کشور بر توسعه روابط همه‌جانبه است.
“مرز یک فرصت است، نه تهدید” این جمله را رئیس جمهور در آئین افتتاح پست و خط جدید تبادل انرژی برق بین ایران و پاکستان بیان می دارد و می گوید: مرزها فرصتی برای تبادلات اقتصادی و ارتقای امنیت کشورهای اسلامی هستند. امروز کوچک‌ترین ناامنی در پاکستان، ناامنی در ایران محسوب می‌شود. امنیت و ثبات در منطقه با گفت‌وگوی درون‌منطقه‌ای حاصل خواهد شد. حضور بیگانگان در منطقه تهدید برای همه کشورهای منطقه است، مسائل منطقه‌ای باید در درون منطقه حل شوند.
توصیه رئیسی؛ نقشه راه دولت پاکستان
نخست‌وزیر پاکستان هم در آئین افتتاح پست و خط جدید تبادل انرژی برق بین ایران و پاکستان با اشاره به این صحبت های رئیس جمهور کشورمان می‌گوید که وقتی به کشور خودم بازگردم تمام توصیه‌های آیت‌الله رئیسی در مورد مرز دو کشور عملیاتی خواهم کرد. تدابیری را برای محافظت قوی‌تر از مرزها اجرایی خواهیم کرد.
با این تفاسیر کارشناسان بر این نظرند که راه اندازی این بازارچه نه تنها امنیت را در مرز کشور به ارمغان می آورد بلکه از قاچاق هم جلوگیری خواهد کرد.
دلجویی از خانواده های حادثه تلخ نماز جمعه زاهدان
رئیس جمهور در شامگاه پنجشنبه و در آخرین برنامه سفر یک روزه خود به استان سیستان و بلوچستان در نشستی صمیمانه با سران طوایف و معتمدین استان به گفتگو نشست. دیداری که رئیس جمهور در آن نکات مهمی را بیان کرد.
حادثه تلخ نماز جمعه زاهدان، از جمله محور های گفت گوی رئیس جمهور با سران طوایف سیستان بود. رئیس جمهور این باره گفت: درآن مقطع وزیر کشور را مأمور کردم تا با سفر به این استان، هم عوامل این حادثه را شناسایی و با آنها برخورد کند و هم کسانی که در این حادثه مظلوم واقع شدند مورد دلجویی قرار بگیرند. بعد از آن هم گروه‌های مختلفی برای سرکشی به همه خانواده‌های آسیب‌دیده اعزام شدند و بنده هم شخصا مترصد فرصتی هستم که از این خانواده‌های محترم و عزیز دلجویی کنم و این توجه مقطعی نخواهد بود بلکه مستمرا ادامه خواهد داشت.
آیت الله رئیسی همچنین در صحبت های خود گفت که نگذاریم سودجویان با جرائم سازمان یافته، امنیت سیستان و بلوچستان را مخدوش کنند.
پرونده این سفر آیت الله رئیسی به استان سیستان و بلوچستان با گفت وگوی بی واسطه با مردم این استان در شامگاه پنج شنبه بیست و هشتم اردیبهشت ماه بسته شد.