دوره کرتاسه، آخرین دوره از دوره ژوراسیک و سومین دوره از دوره مسیروزوئیک در تاریخ زمین است. این دوره حدود ۱۴۵-۶۵ میلیون سال پیش اتفاق افتاده و به دلیل وجود دایناسورها و موجودات غول پیکر، به عنوان یکی از مهمترین دوره‌های تاریخ زمین شناخته می‌شود.
در دوره کرتاسه، شرایط اقلیمی و زیستی زمین به شدت تغییر کرد و شکل‌گیری قاره‌های جدید و تغییر حرکت صفحات قاره‌ای، باعث شد تا شرایط محیطی به شدت تحت تأثیر قرار گیرند. در این دوره، دمای زمین بالا بود و اقیانوس‌ها و محیط‌های مرطوب به طور قابل توجهی بیشتر شدند. این شرایط به وجود آمدن موجودات غول پیکر و دایناسورها کمک کرد.
در دوره کرتاسه، جنگل‌های گسترده‌ای وجود داشتند که از درختان جنگلی متنوعی تشکیل شده بودند. در اقیانوس‌ها، موجوداتی مانند کرم‌های دریایی، تریلوبیت‌ها، بیوماس‌های میکروسکوپی و ماهیان غول‌پیکر مانند ایکیتوسوروس و لیوپلورودون وجود داشتند.
در پایان دوره کرتاسه، حدود ۶۵ میلیون سال پیش، یک حادثه زمین‌سوخته، شاید به دلیل برخورد یک شیء بزرگ با زمین، به نام حادثه آخرین گرگری، رخ داد که باعث انقراض دایناسورها و بسیاری از گونه‌های دیگر شد.
عصر دایناسورها یا مرز کرتاسه (Cretaceous)، یکی از دوران‌های زمین شناسی است که حدود ۶۶ تا ۱۴۶ میلیون سال پیش اتفاق افتاد. در این دوره، پستانداران نه تنها وجود نداشتند بلکه حیواناتی مانند دایناسورها، پرندگان، مارها، تنهازدنها و سنجاب‌های پرنده بسیار پرجمعیت بودند. در این دوره، یکی از بزرگترین حوادث تاریخ زمین، انقراض جمعی دایناسورها و بسیاری از گونه‌های حیاتی دیگر بود که در پایان این دوره اتفاق افتاد.
دایناسورها، یک گروه از پستانداران خزنده‌ای بودند که در دوره مسیروزوئیک (حدود ۲۳۰ میلیون سال پیش) ظاهر شدند و در دوره‌های مختلف تاریخ زمین، از جمله دوره کرتاسه (حدود ۱۴۵-۶۵ میلیون سال پیش)، به اوج شکوفایی خود رسیدند.
بوجود آمدن دایناسورها و موجودات غول پیکر در دوره کرتاسه، به دلیل شرایط زیستی و اقلیمی خاص آن دوره بود. در دوره کرتاسه، زمین به دلیل وجود شبکه‌های جدید کهکشانی و تکوین صفحات قاره‌ای، بازدمایی داشت که باعث شد اقیانوس‌ها و محیط‌های مرطوب به طور قابل توجهی بیشتر شوند. همچنین، دمای زمین در دوره کرتاسه بسیار گرم و مرطوب بود. این شرایط زیستی و اقلیمی، بوجود آمدن موجودات غول پیکر و دایناسورها را در دوره کرتاسه تسهیل کرد.
به طور کلی، بوجود آمدن دایناسورها و موجودات غول پیکر در دوره کرتاسه، نتیجه توام شرایط زیستی و اقلیمی خاص آن دوره و تکامل طولانی‌مدت گروهی از پستانداران خزنده‌ای بود که به شکل گسترده‌ای در دوران مربوط به خود، به تکامل و آدابت‌سازی با شرایط زیستی و اقلیمی آن دوره پرداختند.
علاوه بر دایناسورها، در این دوره حیوانات دیگری نیز وجود داشتند، از جمله: پرندگان نخستین، مارهای دریایی، کوسه‌ها، آهوهای زنده‌دل و غیره.
یکی از مهمترین و پیشرفته‌ترین گروه موجودات این دوره، پرندگان بودند. پرندگان نخستین در دوره کرتاسه ظاهر شدند و در طول این دوره گسترش بسیاری داشتند. بسیاری از پرندگان کرتاسه، شباهت بسیار زیادی به دایناسورهایی مانند ولوسی‌رابتور داشتند.
در پایان دوره کرتاسه، یکی از بزرگترین انقراض‌های جمعی در تاریخ زمین رخ داد که باعث نابودی بسیاری از گونه‌های حیاتی شد، از جمله بیشتر دایناسورها. دلیل این انقراض هنوز موضوعی پرسش برانگیز است و دانشمندان به بررسی فرضیات مختلفی برای توضیح آن می‌پردازند، از جمله تاثیر بزرگ‌آسا بر اقلیم و محیط زیست، بروز فعالیت‌های آتشفشانی، بروز بیماری‌های عفونی و تغییرات در اکوسیستم‌های زیستی است. انقراض جمعی دایناسورها در پایان دوره کرتاسه، ابتدای دوره پالئوجن همراه با ظهور پستانداران و پرندگان نخستین بود.
در دوره کرتاسه، علاوه بر دایناسورها، موجودات زیادی دیگر نیز وجود داشتند که برخی از آن‌ها به دلیل اندازه و شکل ظاهری آن‌ها، شناخته‌شده و معروف هستند. به عنوان مثال:
در کل، دوره کرتاسه شاهد وجود گونه‌های متنوعی از موجودات زنده بود که در بسیاری از محیط‌های زیستی، از آب‌های عمیق دریا تا برخی مناطق خشک و قاره‌های بزرگ، گسترش یافته بودند.
انقراض جمعی دایناسورها و بسیاری از گونه‌های حیاتی دیگر در پایان دوره کرتاسه یکی از بزرگترین حوادث تاریخ زمین است. دلیل این انقراض هنوز مورد بحث و پژوهش دانشمندان است و به دلایل مختلفی بازمی‌گردد. برخی از مهمترین فرضیات و دلایل این انقراض عبارتند از:
برخی از دانشمندان بر این باورند که برخورد زمین با یک شهاب‌سنگ بزرگ، مانند یک رویداد انفجاری، این انقراض را به وجود آورده است. برخورد این شهاب سنگ با زمین، منجر به ایجاد یک میلیون تن گازهای گلخانه‌ای در جو زمین شده و از این طریق دمای زمین را افزایش داده است که می‌تواند باعث نابودی بسیاری از گونه‌های حیاتی شود.
برخی از دانشمندان بر این باورند که فعالیت آتشفشانی می‌تواند دلیل این انقراض باشد. آتشفشان‌های بزرگ می‌توانند گازهای گلخانه‌ای و توده‌های گرد و خاک بسیاری را به جو انتشار دهند و باعث تغییرات شدید در اقلیم شوند.
دلایل دیگری نیز برای این انقراض مطرح شده است، از جمله تغییرات اقلیمی. در طول دوره کرتاسه، زمین با یک اقلیم گرم و مرطوب روبرو بود ولی در پایان این دوره، اقلیم دچار تغییرات شدیدی شد. این تغییرات می‌تواند باعث نابودی بسیاری از گونه‌های حیاتی شده باشد.
انقراض جمعی دایناسورها در پایان دوره کرتاسه، تأثیر گسترده‌ای بر زندگی روی زمین داشت. بعد از این انقراض، پستانداران و پرندگان به تدریج به شکل گسترده‌ای در طبیعت حضور پیدا کردند و محیط زیست را تغییر دادند. این تغییرات در زندگی روی زمین، به طور مستقیم و غیرمستقیم، تأثیر بر زندگی ما داشته اند. برخی از تأثیرات این انقراض بر زندگی ما عبارتند از:
۱. توسعه پستانداران: انقراض دایناسورها، امکان توسعه و گسترش پستانداران را فراهم کرد. پستانداران به تدریج در طول دوره پالئوسن و نئوجن حضور پیدا کردند و به عنوان گروه اصلی حیوانی در دوران جدید تاریخ زمین، گسترش یافتند.
۲. توسعه پرندگان: پرندگان نخستین در دوره کرتاسه ظاهر شدند و پس از انقراض دایناسورها، به شکل گسترده‌ای در طبیعت حضور پیدا کردند. پرندگان دارای تأثیرات مهم بر روی زندگی روی زمین هستند، از جمله حفظ تعادل در اکوسیستم‌های زیستی و کمک به پاکسازی هوا از آلاینده‌های مختلف.
۳. توسعه پستانداران دریایی: پس از انقراض دایناسورها، پستانداران دریایی مانند حیات‌ورزان و کنگرها، به شکل گسترده‌ای در طبیعت حضور پیدا کردند و به عنوان گروهی از حیوانات هوشمند و پراهمیت دریایی، شناخته می‌شوند.
۴. توسعه گیاهان: انقراض دایناسورها، امکان توسعه گیاهان را نیز فراهم کرد. پس از انقراض دایناسورها، گیاهان به شکل گسترده‌ای در طبیعت حضور پیدا کردند و به عنوان گروه اصلی گیاهی در دوران جدید تاریخ زمین، گسترش یافتند.
در کل، انقراض دایناسورها تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی روی زمین داشته است و محیط زیست را تغییر داده است که به گفته بسیاری از دانشمندان، تأثیر مستقیم بر زندگی ما دارد.
در حال حاضر، امکان بازگرداندن دایناسورها به زندگی وجود ندارد. بازگرداندن یک گونه به زندگی، به عنوان “دی‌انکسیون” شناخته می‌شود و ممکن است به وسیله تکنولوژی‌هایی مانند تکنیک‌های کلونینگ، ایجاد شود. با این حال، هنوز تکنولوژی‌های کلونینگ برای بازگرداندن دایناسورها به زندگی، به صورت کامل توسعه نیافته‌اند و همچنین این کار ممکن است با مشکلات علمی و اخلاقی مواجه شود.
همچنین، در صورتی که امکان بازگرداندن دایناسورها به زندگی وجود داشته باشد، نباید فراموش کرد که محیط زیست و شرایط زیستی در زمان دایناسورها با شرایط کنونی بسیار متفاوت است. بنابراین، احتمالاً دایناسورهایی که بازگردانده می‌شوند، نمی‌توانند به راحتی در محیط زیست کنونی زنده بمانند و این می‌تواند به تغییرات شدید در اکوسیستم‌ها و برخورداری از پیامدهای غیرمنتظره، منجر شود. بنابراین، این موضوع نیازمند تحقیقات بیشتر و بررسی دقیق تر است.
تحقیقاتی در زمینه بازگرداندن دایناسورها به زندگی انجام شده است. یکی از مهمترین پروژه‌هایی که در این زمینه صورت گرفته، پروژه “Revive and Restore” است که توسط یک سازمان غیرانتفاعی به همین نام راه‌اندازی شده است. این پروژه با هدف ایجاد زنده‌بانگاه‌های اصلی و بازسازی گونه‌های انقراض‌یافته، از جمله دایناسورها، به کار می‌گیرد.
محققان در این پروژه، از تکنیک‌های کلونینگ و تحلیل ژنتیکی برای بازسازی گونه‌های انقراض‌یافته استفاده می‌کنند. به‌طور خاص، این پروژه به بازسازی بعضی از گونه‌های انقراض‌یافته مانند پوما، زیبایی‌پرنده، و گوزن‌های دریایی می‌پردازد. با این حال، هنوز تلاشی برای بازگرداندن دایناسورها به زندگی به شیوه کلونینگ صورت نگرفته است و هیچ گونه دایناسوری به زندگی باز نشده است.
در کل، بازگرداندن دایناسورها به زندگی هنوز یک آرمان برای بسیاری از محققان است و نیازمند تحقیقات بیشتر در زمینه تکنولوژی‌های کلونینگ و بررسی تأثیرات احتمالی این کار بر روی محیط زیست و اکوسیستم‌ها است.