خلیج فارس قربانی پیشرفت شهر توریستی دبی

دبی شهری زیبا با جاذبه‌های گردشگری بسیار است. فروشگاه‌های تجاری بزرگ، جاذبه زمستانی پنگوئن‌ها، فواره‌ها و دریاچه‌های مصنوعی همگی گوشه‌ای از طبیعت گردشگری شهر را تشکیل می‌دهند. اما برای حفظ این سرمایه‌ها، دبی ملزم به تأمین آب شرب موردنیاز گردشگران و ساکنان است؛ کاری که در دهه‌های اخیر عمدتاً با شیرین‌کردن آب خلیج فارس و نمک‌زدایی آن‌ها صورت گرفته و همچنان ادامه دارد.

به‌ گزارش اخبار جدید به نقل از دیجیاتو,  نیویورک تایمز، امارات همچنان به آب‌رسانی به دبی با استفاده از شیرین‌کردن آب خلیج فارس ادامه می‌دهد که خطر بزرگی برای منابع طبیعی و جاذبه‌های زیستی سومین خلیج بزرگ جهان به‌حساب می‌آید. این روش حدود 5 دهه‌ است که به‌عنوان راه اصلی تأمین آب امارات شناخته می‌شود و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس ازجمله بحرین، کویت، عربستان سعودی و قطر نیز سیاست نمک‌زدایی از آب‌ها را برای تأمین آب شرب خود اتخاذ کرده‌اند.

این موضوع در بسیاری از کشورها رایج است و معمولاً عموم آن‌ها در شرایط مشابه دست به نمک‌زدایی می‌زنند. برای مثال، مناطقی مانند کالیفرنیا از این فناوری برای مواجهه با خشکسالی بهره بردند و ایالت‌هایی مانند آریزونا درحال بررسی موقعیت‌ لوله‌کشی برای تهیه آب شیرین از خلیج مکزیک هستند.

جدا از هزینه‌بر بودن شیرین‌کردن آب، محققان اتکای امارات به نمک‌زدایی را برای خلیج فارس زیان‌آور می‌دانند. تصفیه آب از این خلیج می‌تواند منجر به تولید پسماندهای شور شود که در کنار مواد شیمیایی استفاده‌شده در فرایند نمک‌زدایی، میزان شوری آب را بالا می‌برد. همچنین خلیج فارس تحت تأثیر تغییرات آب‌وهوایی و پروژه‌های ساخت جزایر میلیارد دلاری دبی قرار گرفته است و ادامه این روند می‌تواند موجب افزایش دمای آب و آسیب به تنوع زیستی، شیلات و همین‌طور افزایش خط ساحلی شهر شود. «دکتر خالد علاوادی»، دانشیار شهرسازی پایدار در دانشگاه خلیفه در ابوظبی، دراین‌باره گفت: «اصولاً توسعه پروژه‌های عمرانی روی آب بسیار موردتوجه‌تر از توسعه آن‌ها روی خشکی است و همین موضوع سبب افزایش خط ساحلی شهر می‌شود.»

براساس مطالعه‌ای که در سال 2021 توسط Marine Pollution Bulletin منتشر شده است، در صورت عدم تصمیم‌گیری فوری، تا سال 2050 شاهد حداقل پنج درجه فارنهایت افزایش دما در آب‌های خلیج فارس خواهیم بود که گرم‌ترشدن بیش از 50 درصد مساحت منطقه را به‌همراه خواهد داشت.

نه‌تنها نمک‌زدایی، بلکه ساخت‌وساز جزایر مصنوعی امارات مانند نخل جمیرا هم موجب خواهد شد تا طی 19 ساله آینده، ساکنان آن‌ها افزایش احتمالی دمای هوا تا 13 درجه‌ را تجربه کنند. اگرچه مسئولان دبی برای جلوگیری از این رخدادها دست به اقداماتی زده‌اند، با‌این‌حال فشارها روی امارات هم‌زمان با برگزاری اجلاس جهانی آب‌وهوای سازمان ملل موسوم به COP28 افزایش یافته است. پیش‌ازاین نیز دولت امارات و برخی دیگر از کشورهای حوزه خلیج فارس به‌دلیل استفاده از منابع سوخت‌های فسیلی شدیداً مورد انتقاد قرار گرفته بودند.

خسارات ناشی از نمک‌زدایی آب خلیج فارس

همان‌طور که گفتیم، افزایش میزان شوری آب‌های این خلیج مشکلی است که با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم. «فیصل المرزوقی»، پروفسور وابسته به دانشگاه خلیفه و محقق حوزه نمک‌زدایی، از پیامدهای افزایش شوری آب خلیج فارس گفت: «افزایش میزان شوری خلیج فارس خطرناک است؛ زیرا آب این خلیج ذاتاً شور است و بالارفتن سطح شوری می‌تواند تنوع زیستی خلیج فارس را تهدید کند.» در حالت عادی میزان شوری آب‌های خلیج فارس تقریباً 3.5 الی 4.5 درصد است و افزودن نمک بیشتر می‌تواند این خلیج را آسیب‌پذیرتر کند.

مسئله دیگر، تهدیدات به‌وجودآمده برای تنوع زیستی این خلیج است. متأسفانه تاکنون نزدیک به 70 درصد صخره‌های مرجانی از بین رفته‌اند و 21 گونه ماهی وابسته به مرجان‌ها در معرض انقراض قرار دارند. همچنین علفزارهای دریایی این منطقه هم بر اثر افزایش میزان شوری و دمای آب با مشکل مواجه‌اند که خبر بسیار بدی است؛ به این دلیل که برخی اکوسیستم‌ها مانند علفزارهای دریایی زمینه‌ پرورش گونه‌های باارزش و مهم تجاری ازجمله صدف‌های مرواریدی را ایجاد می‌کنند و در تثبیت ریتم امواج و نیروهای فرسایشی دریا مؤثر هستند. همچنین آن‌ها می‌توانند مقادیر زیادی گاز گلخانه‌ای را از جو جذب کنند و وجودشان به‌ کاهش گرمای زمین کمک شایانی خواهد کرد، به‌علاوه اینکه چنین اکوسیستم‌هایی از وجود مناطق مرده جلوگیری می‌کنند. (منظور از مناطق مرده، مناطقی هستند که سطح اکسیژن در آن‌ها بسیار کم یا نزدیک به صفر است. کمبود اکسیژن، حیات موجودات دریایی را به خطر می‌اندازد.)

از دهه 1970، مناطق مرده در سراسر جهان گسترش یافته‌اند که یکی از آن‌ها منطقه‌ای در سواحل دریای بالتیک با مساحت سه‌برابری ایالت مریلند است. «بروس لوگان»، مدیر مؤسسه انرژی و محیط‌زیست دانشگاه پنسیلوانیا گفت: «ما یکی از این مناطق مرده را در خلیج مکزیک داریم؛ جایی که آب فاضلاب جاری از رودخانه می‌سی‌سی‌پی همه‌چیز را از بین می‌برد.»

براساس مطالعه‌ای که در سال 2021 توسط مجله علمی Marine Pollution Bulletin منتشر شد، تغییرات آبی خلیج فارس منجر به ضرر منطقه‌ای 94 میلیارد دلاری در سال برای گردشگری، آبزی‌پروری و شیلات شده است و به‌ همین دلیل دکتر فصیل المرزوقی شرایط فعلی نمک‌زدایی را یک مشکل بزرگ می‌داند.

افزون بر موارد بالا، مطالعه‌ دیگری از تأثیرات آب‌نمک و زباله‌های صنعتی بر رشد بیش‌ازحد جلبک‌های میکروسکوپی خلیج فارس خبر می‌دهد. این شکوفه‌ها که «شکوفه‌های جلبکی» نام دارند، عامل کاهش فعالیت یا لغو پروژه نمک‌زدایی در برخی کارخانه‌ها شدند.

افزایش تقاضای آب آشامیدنی در دبی

طبق اعلام سازمان آب و برق دبی، آن‌ها آب آشامیدنی حدوداً 4.7 میلیون نفر در شهر را تأمین می‌کنند که نزدیک 3.6 میلیون نفر آن را گردشگران تشکیل داده‌اند و پیش‌بینی‌‌ها از افزایش تقاضای آب آشامیدنی تا سال 2040 حکایت دارند.

براساس گزارش این سازمان، این شرکت تقریباً 163.6 میلیارد گالن آب را نمک‌زدایی کرده است که به‌ازای هر گالن آب نمک‌زدایی شده، به‌صورت میانگین 1.5 گالن آب‌نمک در خلیج رها می‌شود. علاوه‌‌براین، بخش عمده آب آشامیدنی دبی در مجتمع برق و نمک‌زدایی جبل علی، بزرگ‌ترین نیروگاه تولید هم‌زمان آب و برق در جهان تولید می‌شود که یکی از عوامل اصلی آلودگی زیست‌محیطی است؛ زیرا انرژی 43 نیروگاه نمک‌زدایی جبل علی با سوخت‌‌های فسیلی به‌دست می‌آید.

علاوه بر تأمین آب مردم، دبی باید منابع آبی موردنیاز برای بسیاری از سازه‌های غول‌پیکرش را هم فراهم کند. برج خلیفه که بلندترین سازه جهانی است، به‌طور میانگین روزانه 25 هزار گالن آب مصرف می‌کند و حداکثر ظرفیت خنک‌کننده آن معادل حدوداً 10 هزار تن یخ ذوب‌شده است. همچنین در کنار این برج، دریاچه 30 هکتاری با 5 فواره اصلی ساخته شده که از آب فاضلاب برج خلیفه برای جایگزینی آب استفاده‌شده اصلی بهره می‌برد.

در همین راستا، فیصل المرزوقی فشار زیادی به مقامات عالی‌رتبه امارات آورد تا آب آشامیدنی برای استفاده‌های غیرضروری مانند فواره‌های دریاچه‌ها و کارخانه‌های تولیدات فلز درنظر گرفته نشود.

دبی برای استفاده بیشتر از منابع تجدیدپذیر آماده می‌شود

امارات متحده ابتکارات زیست‌محیطی خود را برای جلوگیری از مصرف بیش‌ازحد منابع موجود اعلام کرده است. این کشور سعی می‌کند تا مصرف انرژی و آب موردنیاز خود را تا سال 2030، 30 درصد کاهش دهد و تا سال 2050 برق تولیدی خود را از منابع تجدیدپذیر به‌دست آورد. همچنین امارات اندک شانسی برای تأمین منابع آبی خود با بارورسازی ابرها و تحریک شیمیایی آن‌ها متصور است و به همین منظور دانشمندانی را برای این امر استخدام می‌کند. اضافه بر موارد بالا، هتل‌های دبی نیز به‌سمت تهیه آب موردنیازشان از روش AWG یا «تولید آب از هوا» تشویق می‌شوند.

در سال 2021، امارات تصمیم متفاوتی گرفت تا مجتمع‌های تصفیه‌کننده روش اسمز معکوس را به‌عنوان مؤثرترین و مفیدترین راه شیرین‌کردن آب به‌کار بگیرند. بااین‌حال، بیشتر کارخانه‌های آب شیرین‌کن امارات از فناوری قدیمی‌تری به نام تقطیر چندمرحله‌ای استفاده می‌کنند که میزان حرارت را مبنای فعالیت خود قرار می‌دهد؛ درحالی‌که اسمز معکوس نمک و سایر آلاینده‌ها را با عبور آب از طریق یک غشای نیمه‌تراوا حذف می‌کند و دانشمندان آن را روش بهینه‌تری می‌دانند. همچنین محصول روش تقطیر چند مرحله‌ای دمای بسیار بالایی دارد و بیشتر به اکوسیستم محیط‌زیست آسیب می‌رساند.

زمانی که امارات پروژه نمک‌زدایی را آغاز کرد، باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کرد که تقطیر چندمرحله‌ای بتواند میزان شوری نسبتاً بالای خلیج فارس را مدیریت کند، اکنون اما شیوه جدیدتر می‌تواند میزان شوری دریا را در سطح مناسبی حفظ کند. درحال‌حاضر کارخانه اداره برق و آب دبی یا به‌‌اختصار DEWA، به‌جای زغال سنگ از گاز طبیعی برای استفاده از روش اسمز معکوس استفاده می‌کند.

جمع‌بندی

طی دهه‌های گذشته، تأمین آب از خلیج فارس یکی از سیاست‌های اتخاذ‌شده اماراتی‌ها برای حفظ زیبایی‌ و جاذبه‌های گردشگری دبی بوده است. اگرچه این روش تاکنون آسیب‌های قابل‌توجهی به خلیج فارس وارد کرده، اما تغییر شیوه نمک‌زدایی با اسمز معکوس و همچنین بهره‌گیری از منابع‌ تجدیدپذیر کورسوی امیدی برای حفظ این خلیج و گونه‌‌های زیستی آن خواهد بود.