تابه‌حال فناوری‌های مختلف بسیاری با یکدیگر ترکیب شده‌اند و یا زمینهٔ رشد هم را فراهم کرده‌اند؛ اما ترکیبی که بتواند زندگی انسان را آن‌چنان دچار تغییر کند که آتش با انسان نخستین کرد، در موارد کمتری به چشم می‌خورد. این یادداشت به بررسی محصولات و راه‌حل‌های بالقوه‌ای از که ترکیب بلاکچین و هوش مصنوعی به وجود می‌آید می‌پردازد.
به گزارش اخبار جدید به نقل از اقتصادنیوز، ظهور هرکدام از فناوری‌های بلاکچین و هوش مصنوعی (AI) افق‌های جدیدی در زمینهٔ محصولات نوآورانه بازکرده است. هر دوی این فناوری‌ها پتانسیل بسیار زیادی در تحول صنایع دیگر، از جمله امور مالی، خدمات درمانی و زنجیرهٔ تأمین از خود نشان داده‌اند. اما وقتی این دو فناوری قدرتمند با هم ترکیب می‌شوند چه محصولاتی در انتظار ماست؟ این یادداشت به بررسی محصولات و راه‌حل‌های بالقوه‌ای از که ترکیب بلاکچین و هوش مصنوعی به وجود می‌آید می‌پردازد.
بلاکچین نوعی پایگاه‌داده است که با استفاده از یک دفترکل غیرمتمرکز و توزیع‌شده، تاریخچه تمام تراکنش‌ها را در بلاک‌هایی به‌هم‌پیوسته در کامپیوترهای متعددی ثبت و نگهداری می‌کند. برای ساده‌سازی می‌توانید بلاکچین را شبیه یک دفترکل حسابداری تصور کنید و هر صفحه از آن را یک بلاک در نظر بگیرید. اساس فعالیت یک شبکه بلاک‌چینی به‌گونه‌ای است که تراکنش‌های ثبت‌شده نمی‌توانند به‌صورت معکوس تغییر کنند. این قابلیت بنیادی مزایایی از جمله شفافیت، ثبات و امنیت را به دنیای دیجیتال می‌آورد که برای کاربردهایی مانند ارزهای دیجیتال، قراردادهای هوشمند و اشتراک‌گذاری امن اسناد پزشکی بسیار مناسب است.
از طرف دیگر، هوش مصنوعی یکی از شاخه‌های پیشرو در علوم کامپیوتر است که هدف آن توسعه نرم‌افزارهایی است که با استفاده از قوانین ازپیش‌تعیین‌شده، الگوریتم‌ها، مدل‌های یادگیری ماشین و شناسایی الگوها بتواند به پردازش و تحلیل انواع داده‌ها و وقایع بپردازد. دانشمندان شاخهٔ هوش مصنوعی در حال حاضر بر تقویت توانایی تصمیم‌گیری سریع و پیش‌بینی دقیق انواع زبان‌های هوش مصنوعی تمرکز دارند. این فناوری کاربردهای گسترده‌ای دارد تا جایی که در دو سال اخیر با محبوبیت چت‌بات‌ها، پای خود را به خانه و کسب‌وکار اکثر مردم بازکرده است. از جمله کاربردهای دیگر هوش مصنوعی می‌توان به دستیاران صوتی مانند سیری و الکسا، ابزارهای تشخیص هویت انسانی، بات‌های تولید عکس و ربات‌های پیش‌بینی بیماری اشاره کرد.
همگرایی بلاکچین و هوش مصنوعی فقط ادغام سادهٔ دو فناوری نیست، بلکه یک زمینهٔ جدید از تحقیق و توسعه و نشانه‌ای از ورود به جهان فوق مدرن است. تابه‌حال فناوری‌های مختلف بسیاری با یکدیگر ترکیب شده‌اند و یا زمینهٔ رشد هم را فراهم کرده‌اند؛ اما ترکیبی که بتواند زندگی انسان را آن‌چنان دچار تغییر کند که آتش با انسان نخستین کرد، در موارد کمتری به چشم می‌خورد. اینجا جایی است که نظریه‌پردازان، جامعه‌شناسان، نویسندگان و پژوهشگران را به تفکر در مورد طوفان تغییرات بزرگ واداشته است. وقتی این دو فناوری با یکدیگر ادغام می‌شوند، نه‌تنها همدیگر را تکمیل می‌کنند، بلکه یک پارادایم جدید به وجود می‌آورند؛ الگویی که می‌تواند روش زندگی و کار بشر را برای همیشه تغییر دهد. در این بخش می‌خواهیم به بررسی بخش‌هایی بپردازیم که این دو فناوری بیشترین تأثیر را بر یکدیگر می‌گذارند.
بلاکچین در ایجاد چارچوب غیرمتمرکز به هوش مصنوعی کمک می‌کند. این یعنی به‌جای اینکه چند شرکت بزرگ فناوری، کنترل تمام زیرساخت‌های هوش مصنوعی را در دست داشته باشند، مردم و شرکت‌های کوچک‌تر با پذیرش نقش‌های مختلف آن را دموکراتیک و امن‌تر کنند تا هر کسی بتواند از آن استفاده کرده و بهره ببرد. این همان چالش بزرگی است که در موضوع اینترنت متمرکز با آن مواجهیم و وب ۳ به‌عنوان یک آلترناتیو قوی در حال رفع این معضل است. برای مثال، پروژه رمزارزی سینگولاریتی‌نت (SingularityNET) با ارائه یک بازار غیرمتمرکز برای خدمات هوش مصنوعی، این امکان را می‌دهد که هر کسی بتواند محصولات شخصی‌سازی‌شده خود را ایجاد کند، به اشتراک بگذارد و از آن درآمد داشته باشد.
یکی از چالش‌های مهم که به‌شدت گریبان‌گیر فناوری هوش مصنوعی شده، حفظ حریم خصوصی و امنیت داده‌ها است. بلاکچین با طبیعت غیرمتمرکز و امنیت رمزنگاری شده می‌تواند یک راه‌حل برای این مشکل ارائه کند. برای مثال یک برنامهٔ هوش مصنوعی در حوزهٔ خدمات بهداشت و درمان را تصور کنید؛ این برنامه می‌تواند به‌صورت امن به داده‌های بیماران که بر روی بلاکچین ذخیره شده، دسترسی پیدا کند تا بدون جمع‌آوری و ذخیرهٔ داده‌ها از احتمال نقض حریم خصوصی افراد جلوگیری کند. هوش مصنوعی داده‌ها را تحلیل می‌کند و توصیه‌های بهداشتی شخصی‌سازی‌شدهٔ خود را به بیمار ارائه می‌کند درحالی‌که بیمار اطمینان دارد، اطلاعات رمزنگاری شده، امن و محرمانه در پروندهٔ سوابق بلاک‌چینی‌اش باقی‌مانده است.
قراردادهای هوشمند معادل قراردادهای سنتی و مرسوم فعلی هستند، با این تفاوت که شرایط توافق مستقیماً در کد برنامه نوشته شده و با حصول شرایط در دنیای حقیقی یا مجازی، به‌صورت اتوماتیک اجرا می‌شود. اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز هم با استفاده از قراردادهای هوشمند، خدمات متنوعی به کاربران وب ۳ ارائه می‌کنند. هوش مصنوعی می‌تواند با افزودن یک‌لایه از توانایی تصمیم‌گیری ربات، قراردادهای هوشمند را کارآمدتر کند. برای مثال ابتدا یک اپلیکیشن غیرمتمرکز اجارهٔ خانه و ویلا را تصور کنید. اگر یک بات هوش مصنوعی بتواند داده‌های واقعی شرایط آب‌وهوایی را پایش کند و بر اساس پیش‌بینی به وجود آمده، تخفیف‌هایی برای روزهای بارانی وسط هفته به کاربران پیشنهاد کند چقدر همه چیز شفاف، خودکار، عادلانه و کاربرپسند اتفاق افتاده!
ترکیب دو فناوری بلاکچین و هوش مصنوعی در حال حاضر برای حل مشکلات ما در دنیای واقعی مورداستفاده قرار گرفته است. در اینجا به‌مرور چند مثال از این ادغام می‌پردازیم:
بلاکچین در زمینه بهداشت و درمان توانایی ایجاد یک رکورد امن و غیرقابل‌تغییر از داده‌های بیماران را دارد و هوش مصنوعی زمینهٔ تحلیل این داده‌ها و معرفی روش‌های درمانی شخصی‌سازی شده را میسر می‌کند. برای نمونه، نرم‌افزار MedRec که از سوی دانشگاه MIT آمریکا معرفی شده از بلاکچین برای ذخیره‌سازی پرونده‌های بیماران و از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای پیش‌بینی خطر بیماری و ارائه توصیه‌های پیشگیرانه استفاده می‌کند. در اینجا بیماران بر اینکه چه کسی می‌تواند به داده‌های آنها دسترسی داشته باشد کنترل دارند.
شفافیت و قابلیت ردیابی در زنجیره‌های تأمین ارمغان بلاکچین برای این حوزه است. بلاکچین به ما اطمینان می‌دهد که کالاها بر اساس موازین قانونی و اخلاقی تهیه شده و اصالت دارند. هوش مصنوعی می‌تواند این داده‌ها را تحلیل کند و عملیات زنجیره تأمین را با پیش‌بینی بهتر تقاضا بهینه‌سازی کند. مثلاً سامانه Food Trust از غول فناوری جهان یعنی IBM، از بلاکچین برای ردیابی محصولات غذایی از مزرعه تا فروشگاه به‌صورت زنده و در لحظه استفاده می‌کند. این نظارت دقیق به‌تازگی و کاهش ضایعات کشاورزی و دامی کمک شایانی می‌کند. حالا هوش مصنوعی می‌تواند از این داده‌ها برای پیش‌بینی تقاضا و بهینه‌سازی حمل‌ونقل در فصول مختلف سال استفاده کند.
در بخش مالی، بلاکچین می‌تواند واسطه‌ها را حذف کند، تقلب را کاهش دهد و شفافیت را افزایش دهد. هوش مصنوعی می‌تواند داده‌های مالی را برای به‌دست‌آوردن تحلیل‌های دقیق‌تر تحلیل، معاملات را خودکار و خدمات مالی را شخصی‌سازی کند. خوشبختانه در این حوزه هم با یک نمونه واقعی سروکار داریم. پروژه رمزارزی Numerai یک صندوق پوشش ریسک (Hedge Fund) است که از بلاکچین برای جمع‌آوری مدل‌های پیش‌بینی قیمت از دانشمندان دادهٔ سراسر جهان استفاده می‌کند. این برنامه درنهایت از مدل‌های معاملاتی که دائماً برحسب شرایط بازار در حال به‌روزرسانی هستند برای انجام معاملات استفاده می‌کند.
شاید برای شما هم جالب باشد که بلاکچین در صنعت انرژی هم حضور دارد. بلاکچین می‌تواند معاملات انرژی را همتا به همتا کند و هوش مصنوعی با مدیریت شبکه‌ها، به مصرف بهینه انرژی کمک کند. پلتفرم Power Ledger دقیقاً همین کار را انجام می‌دهد. این پلتفرم مبتنی بر بلاکچین به مردم اجازه می‌دهد تا انرژی‌های تجدیدپذیر را مستقیماً به همسایگان خود بفروشند یا در صورت نیاز بیشتر از آنها انرژی بخرند. الگوریتم‌های هوش مصنوعی این پلتفرم می‌توانند تعادل بین عرضه و تقاضا (قیمت‌گذاری) را در شبکه مدیریت کنند.
شرکت‌های فناوری هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴ بیش از هر وقت دیگری برای اثبات درآمدزا بودن فعالیت‌های خود تحت‌فشار قرار خواهند گرفت. ازاین‌رو تمام توان خود را برای عملی‌کردن ایده‌ها و تجاری‌سازی آن به کار می‌گیرند. امسال شاهد هستیم که سیستم‌های هوش مصنوعی به طور فزاینده‌ای در پردازش و ترکیب اطلاعات از طریق مدل‌های زبانی مختلف ماهرتر می‌شوند. بر اساس آمار منابع معتبر، نرخ رشد سالانه صنعت هوش مصنوعی، چیزی در حدود ۳۷.۳ درصد، برای سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۰ پیش‌بینی می‌شود.
غول‌های هوش مصنوعی گوگل، بینگ و OpenAi درحال‌توسعه پلتفرم‌های کاربرپسندی هستند که به مردم اجازه می‌دهند تا مدل‌های زبانی قدرتمند آنها را سفارشی کنند و چت‌بات‌های کوچک خود را بسازند. این چت‌بات‌های شخصی‌سازی شده که به نیازهای خاص کاربران پاسخ می‌دهد، موجب گسترش هرچه بیشتر این فناوری می‌شود. این آمارها درک جامعی از تکامل سریع هوش مصنوعی و پتانسیل آن برای شکل‌گیری آینده‌ای بهتر ارائه می‌دهند؛ اما همان‌طور که اشاره کردیم، این صنعت با یک چالش بزرگ روبروست؛ حریم خصوصی.
بله همان‌طور که حدس می‌زنید، ذخیرهٔ داده‌ها در پایگاه‌های داده متمرکز شرکت‌های هوش مصنوعی یک تهدید بالقوه برای حریم خصوصی کاربران به‌حساب می‌آید. این دقیقاً همان چالشی است که دنیای اینترنت نسل دوم یا وب ۲ با آن مواجه شد و بلاکچین، قراردادهای هوشمند، اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز و رمزارزها با ایجاد مفهوم جدیدی به اسم وب ۳ در صدد رفع این معضل بزرگ برآمدند. حال همان معضل در فناوری هوش مصنوعی به شکل جدی‌تری دیده می‌شود. کاربران اغلب دید واضحی نسبت به اینکه چه داده‌ای توسط دستیارها و برنامه‌های هوش مصنوعی از آنها جمع‌آوری می‌شود، چگونه استفاده می‌شود و با چه کسی به اشتراک گذاشته می‌شود ندارند. هرچند شرکت‌های هوش مصنوعی ادعا می‌کنند داده‌های به‌دست‌آمده در جایی ذخیره نمی‌شود؛ اما این ادعا به همان اندازهٔ ادعای گوگل، فیس‌بوک (متا) و یاهو، در سال‌های ابتدایی فعالیتشان مضحک است.
این عدم شفافیت می‌تواند منجر به نقض شدید حریم خصوصی افراد و حتی نشت اطلاعات اساسی از طریق قربانی‌شان یک پایگاه‌داده متمرکز یا نیمه‌متمرکزِ غیر بلاک‌چینی شود. بلاکچین می‌تواند به چندین روش حریم خصوصی چت‌بات‌های هوش مصنوعی را به طور قابل‌توجهی بهبود بخشد:
متمرکز نبودن: بلاکچین یک سیستم «متمرکز نشده» است. یعنی داده‌ها در یک مکان ذخیره نمی‌شوند. این کار خطر نقض امنیت داده‌ها را کاهش می‌دهد؛ چراکه هیچ نقطه شکستی برای هدف قراردادن توسط هکرها وجود ندارد.
مالکیت داده‌ها: در یک سیستم مبتنی بر بلاکچین، کاربران کنترل داده‌های خود را دارند. آنها می‌توانند تصمیم بگیرند که چه کسی و برای چه هدفی به داده‌های آنها دسترسی داشته باشد. این یک تغییر مهم از مدل فعلی است. مدلی که در آن شرکت‌ها داده‌های شما را جمع‌آوری و در مورد دسترسی شما به آن تصمیم‌گیری می‌کنند!
شفافیت و قابل حسابرسی: تمام معاملات بر روی بلاکچین شفاف و قابل حسابرسی هستند. این به این معنی است که کاربران می‌توانند بررسی کنند که داده‌های آنها چگونه توسط چت‌بات هوش مصنوعی استفاده می‌شود.
اشتراک‌گذاری امن داده‌ها: بلاکچین امکان اشتراک‌گذاری امن و همتا به همتا داده‌ها را فراهم می‌کند. این به این معنی است که یک چت‌بات هوش مصنوعی می‌تواند به طور مستقیم از کاربر به داده‌هایی که برای عملکرد خود نیاز دارد دسترسی پیدا کند، بدون اینکه آن داده‌ها هیچ‌وقت بر روی یک سرور مرکزی ذخیره شوند.
قراردادهای هوشمند: این‌ها قراردادهایی خودکار هستند که شرایط توافق به طور مستقیم در کد آنها نوشته شده است. از آنها می‌توان برای خودکارسازی فرایند اخذ اجازه و رضایت از کاربران استفاده کرد. این کار به کاربر اطمینان می‌دهد که چت‌بات هوش مصنوعی فقط از داده‌ها به روشی که کاربر با آن موافقت کرده است استفاده می‌کند.
بیایید این موارد را در یک مثال عینی خلاصه کنیم. در نظر بگیرید که یک چت‌بات هوش مصنوعی مشاوره‌های سلامت شخصی به کاربرانش ارائه می‌دهد. در یک سیستم مبتنی بر بلاکچین، داده‌های سلامت کاربر می‌تواند به طور امن بر روی بلاکچین ذخیره شود. چت‌بات هوش مصنوعی می‌تواند به طور مستقیم از بلاکچین به این داده‌ها دسترسی پیدا کند، آنها را تحلیل کند و مشاوره‌های شخصی را ارائه دهد. کاربر هم می‌تواند کنترل کند که چه ربات یا شخص یا سازمانی به داده‌های او دسترسی داشته باشد. همچنین می‌تواند بررسی کند که چت‌بات هوش مصنوعی فقط از داده‌های او برای هدف موافقت شده استفاده می‌کند نه بیشتر. این کار در عین اینکه اجازه می‌دهد چت‌بات هوش مصنوعی یک خدمت ارزشمند ارائه کند، حریم خصوصی داده‌های حساس سلامت کاربر را نیز حفظ می‌کند.
همگرایی بلاکچین و هوش مصنوعی پتانسیل بسیار زیادی دارد. ترکیب شفافیت، امنیت و ثبات بلاکچین با قدرتِ تحلیلی و توانایی تصمیم‌گیری هوش مصنوعی خارق‌العاده است. با این ترکیبِ احتمالاً برنده می‌توانیم راه‌حل‌ها و محصولات نوآورانه‌ای را ایجاد کنیم که قبلاً غیرقابل‌تصور بودند. همین‌الان که در حال مطالعهٔ این یادداشت هستید رمزارزهایی مانند سینگولاریتی‌نت (AGIX) -گراف (GRT) – فچ ای آی (FET) – نومرای (NMR) – اینترنت کامپیوتر (ICP) در همین حوزه فعالیت می‌کنند. ناگفته نماند که ماشین مجازی اتریوم (EVM) در حال حاضر بزرگ‌ترین ابرکامپیوتر توزیع‌شده در جهان است که بر بستر یک بلاکچین کاملاً امن، با ارائه زیرساخت قراردادهای هوشمند و امکان تحلیل داده‌ها، پتانسیل زیادی برای حضور بیشتر در حوزه هوش مصنوعی دارد.
البته باید در نظر داشته باشیم که مانند هر فناوری و صنعت دیگری، ترکیب بلاکچین و هوش مصنوعی با چالش‌های مختص به خود روبرو است. مسائلی مانند حفظ حریم خصوصی کاربران، مقیاس‌پذیری بلاکچین و استفاده اخلاقی از هوش مصنوعی، حوزه‌هایی هستند که هنوز نیاز به تحقیق، ایده‌پردازی و قانون‌گذاری بیشتری دارند.
با وجود این چالش‌ها، منافع بالقوه ترکیب این دو فناوری نسبتاً نوظهور، بیشتر از آن جدی مهم است که نادیده گرفته شود. با ادامهٔ بلوغ این فناوری‌ها، احتمالاً شاهد ورود به عصر جدیدی از تکامل فناوری و محصولات نوآورانهٔ آن باشیم. تغییراتی که روش زندگی و کار ما را برای همیشه تغییر خواهند داد. همگرایی بلاکچین و هوش مصنوعی فقط درباره ایجاد محصولات یا خدمات جدید نیست. بلکه درباره ایجاد یک جهان شفاف، کارآمد، هوشمندتر و سریع‌تر است.