کاهش قابلتوجه گردشگران خارجی در کشور پس از جنگ ۱۲ روزه؛ توریستها به ایران بازمیگردند؟
روزنامه اعتماد نوشت: جنگ روند ورود گردشگران خارجی به ایران را با کاهش مواجه کرد؛ روندی که با اتفاقات پیش رو در کشور به نظر نمیرسد که چندان قابلیت تغییر داشته باشد.
اعتمادآنلاین |
نیره خادمی-روند رو به رشد ورود گردشگران خارجی پس از کنترل ویروس کرونا در کشور براساس آمارهای رسمی تا ماههای ابتدایی امسال تا حدی امیدوارکننده بود، اما جنگ دوازده روزه همه چیز را وارونه کرد و اندک امیدها را هم از بین برد.
به گزارش اعتماد، جنگ روند ورود گردشگران خارجی به ایران را با کاهش مواجه کرد؛ روندی که با اتفاقات پیش رو در کشور به نظر نمیرسد که چندان قابلیت تغییر داشته باشد. در این شرایط سید رضا صالحیامیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از هدفگذاری برای ورود 10 میلیون گردشگر خارجی تا پایان سال 1404 برای ایران خبر داده است؛ سخنانی که در میان فعالان گردشگری جای نقد بسیاری دارد، چراکه حتی در شرایط معمول هم ظرفیتها و زیرساختهای گردشگری ایران پاسخگوی نیاز گردشگران نبوده و در هفتهها و ماههای آینده سایه جنگ و بازگشت تحریمها هم آن را بیشتر تحتتاثیر قرار خواهد داد.
سرمایهگذاران خارجی پروژههایشان را لغو کردهاند
حبیبه نیکسیرت، فعال گردشگری در گفتوگو با «اعتماد» ضمن پرداختن به شرایط حال حاضر و هدفگذاری برای جذب ۱۰ میلیون گردشگر تا پایان سال، این گفته را حرف بزرگی میداند. او میگوید که با توجه به شرایط فعلی، مردم دنیا و به ویژه گردشگران دچار وحشت و نگرانی هستند و هر لحظه انتظار وقوع اتفاقات جدیدی را دارند.«حتی افرادی که پروژههایی برای سرمایهگذاری یا فعالیت در کشور ما داشتهاند، به دلیل این وضعیت، حاضر به حضور و ادامه کار نیستند. این افراد از کشورهای مختلفی مانند چین و ترکیه بودهاند، به دلیل ترس و نگرانی حاضر به حضور در کشور نشدهاند و پروژههای خود را لغو کردهاند. این موضوع نشان میدهد که در شرایطی که وضعیت ما هنوز پایدار نیست و خود ما نیز در تردید نسبت به آینده قرار داریم، نمیتوان انتظار داشت که جذب گردشگر به صورت قابلتوجهی اتفاق بیفتد.» نیکسیرت معتقد است در وهله نخست، زمانی میتوانیم گردشگران را جذب کنیم که کشور از آرامش نسبی برخوردار و وضعیت ثابتی داشته باشد تا گردشگران با اطمینان خاطر سفر کنند.
مشکل ظرفیتسازی و تبلیغات
اما ماجرا درباره ایران تنها بازگشت آرامش، لغو تحریمها و ازبین رفتن سایه جنگ نیست. ما در حوزه گردشگری و زیرساختهای آن با پیچیدگیهای زیادی روبهرو هستیم، بنابراین سوال اساسی این است که آیا آمادگی لازم برای میزبانی گردشگران را داریم؟ آیا ظرفیت و امکانات لازم برای پذیرایی از گردشگران در مناطق دیدنی فراهم شده است؟ به نظر میرسد درحالی که ما همچنان با کمبود سرمایهگذاری در پروژههای زیرساختی، نداشتن یک نقشه راه جامع و بلندمدت برای توسعه گردشگری و درنتیجه پراکندگی طرحها و ناهماهنگی میان نهادهای مسوول، ضعف در مدیریت منابع انسانی متخصص در کنار کمبود فناوریهای نوین و نبود استانداردهای واحد در طراحی و اجرای زیرساختها روبهرو هستیم چندان توانی برای جذب این میزان گردشگر ادعا شده را هم نداشته باشیم. حبیبه نیکسیرت در این زمینه از نبود یا ناکافی بودن امکانات رفاهی برای گردشگران در بسیاری از مناطق کشور نام برده و ادامه میدهد: «در برخی هتلها که به عنوان هتل سه ستاره یا حتی پایینتر دستهبندی شدهاند، امکانات پایهای مانند توالت فرنگی به اندازه کافی فراهم نیست. این موضوع میتواند برای گردشگران خارجی که به این موارد عادت دارند، مشکلساز باشد.کشور ما دارای جاذبههای طبیعی، تاریخی و فرهنگی فراوانی در اکثر شهرهاست، اما وقتی امکانات رفاهی و تسهیلات لازم برای گردشگران فراهم نباشد، بسیاری از آنها از سفر خود رضایت کامل نخواهند داشت. برای نمونه، من شخصا در برخی سفرها مجبور شدهام برای استفاده راحتتر، تجهیزات خاصی مانند توالت دستی به همراه داشته باشم، زیرا در محل اقامت یا شهر موردنظر چنین امکاناتی در دسترس نبود.همچنین بسیاری از شهرها فاقد سرویسهای بهداشتی تمیز و مناسب هستند، درحالی که در کشورهای دیگر برای این خدمات، حتی اگر هزینه دریافت شود، کیفیت بسیار بالاست. در ترکیه هنگام ورود به برخی مکانها، حتی مواد ضدعفونیکننده و خوشبوکننده دست دراختیار گردشگران قرار میدهند تا هم بهداشت رعایت شود و هم حس راحتی و خوشایندی ایجاد شود.» او علاوه بر این موارد میگوید: «نه تنها اقدامات موثری در این زمینه انجام نشده که نسبت به سالهای گذشته برنامهریزیها و تبلیغات کافی برای جذب گردشگر صورت نگرفته است. در صدا و سیما هم بسیار کم درباره گردشگری صحبت میشود و تبلیغات مناسبی برای معرفی کشورمان به جهان وجود ندارد. گردشگران خارجی ممکن است به برخی رسانهها دسترسی داشته باشند و تصاویر یا برنامههایی را مشاهده کنند، اما شرایط کلی کشور ما به گونهای نبوده که تبلیغات منسجم و آگاهسازی مناسب برای جذب گردشگران صورت گرفته باشد. هر کشوری باید بتواند جاذبههای خود را به خوبی معرفی کند و این معرفی باید به صورت گسترده و منسجم انجام شود.» او معتقد است که با توجه به وضعیت کنونی و اولویتهای کشور، شاید مسائل بسیار مهمتری مطرح باشند، اما گردشگری به عنوان یکی از منابع مهم درآمدزایی نباید نادیده گرفته شود: «بعید میدانم در شرایط فعلی تحولات مثبتی در این زمینه رخ دهد.» نیکسیرت تجربه شخصی خود در سفر به ۱۱ یا ۱۲ کشور جهان را اینطور توصیف میکند: «در بسیاری از کشورها به صورت رایگان به گردشگران کتابچهها و بروشورهای باکیفیتی ارایه میشود که اطلاعات مفصلی درباره جاذبههای گردشگری آن کشور دارد، اما در کشور ما چنین خدماتی بهطور گسترده وجود ندارد یا حداقل من اطلاعی از وجود چنین تبلیغات و بروشورهایی ندارم. برای مثال در سفر به چین، بسیاری از این اطلاعات حتی در هتلها به گردشگران ارایه میشود تا بتوانند راحتتر جاذبههای مختلف را بشناسند و بازدید کنند.در صورتی که گردشگری به کشور ما سفر کند، معمولا تنها از طریق لیدرها با مکانهای معروف آشنا میشود؛ درحالی که ما در کشور خود جاذبههای فراوانی داریم که حتی شاید خودمان نیز از آنها غافل باشیم. متاسفانه تبلیغات و معرفی مناسبی برای این اماکن صورت نمیگیرد.»
یک عامل نوظهور
همزمان چالشهای زیست محیطی که در کشور رخ داده است هم در کنار سایر عواملی که به کاهش میل گردشگران برای انتخاب ایران به عنوان مقصد گردشگری منتهی میشود، قرار میگیرد؛ آمار فرونشستهایی که تمام نقاط کشور را تحت تاثیر قرار داده و حتی به بناهای تاریخی شهر اصفهان هم رسیده است. این فعال گردشگری در همین باره از خشک شدن دریاچه ارومیه نام میبرد که بر جذابیت برخی جاذبهها تاثیر منفی گذاشته است: «گردشگران خارجی که به دنبال بازدید از این مناطق هستند، ممکن است در اینترنت اطلاعاتی بیابند که با واقعیت تفاوت دارد و پس از سفر به ایران ناامید شوند؛ زیرا جاذبههای موردانتظار در شرایط مناسبی نیستند یا حتی بهطور کامل از بین رفتهاند. وقتی به کشورهای دیگر سفر میکنیم، مشاهده میکنیم که حتی آثار تاریخی و فرهنگی که تنها بیست سال قدمت دارند، چقدر برای آنها ارزشمند است و به دقت حفظ میشوند تا آسیبی به آنها نرسد. در ترکیه اگر یک سنگ یا بنایی حتی عمر کوتاهی داشته باشد، صاحبان مغازهها و مردم محلی بلافاصله آن را به عنوان یک اثر باستانی معرفی کرده و با تمهیداتی از آن محافظت میکنند.در این کشورها گردشگران با رغبت فراوان هزینه میکنند تا از این اماکن بازدید کنند و از تجربه حضور در آنها لذت ببرند. در مقابل، در ایران به ندرت چنین شرایطی مشاهده میشود و بسیاری از جاذبهها به خوبی محافظت نمیشوند یا امکانات کافی برای جذب گردشگر ندارند.»
عوامل دخیل در کاهش تمایل گردشگران به یک کشور
گردشگران اغلب جز آنکه بخواهند مکانی تاریخی، فرهنگی یا جاذبه زیست محیطی در یک منطقه یا کشور را ببینند، به این موضوع توجه دارند که در کشور مقصد تا چه میزان مورد احترام قرار میگیرند و وسایل آسایش آنها فراهم است. گردشگر در سفر حال و هوایی تازه میکند تا پس از بازگشت به شهر و کشور خود، با روحیهای بهتر به کار و زندگی بازگردد، اما در ایران چقدر این احساس راحتی فراهم است؟ نخستین نکتهای که نیکسیرت در مواجهه با این سوال طرح میکند، موضوعاتی است که حول ماجرای حجاب مطرح است.«گردشگران خارجی که به کشور ما سفر میکنند، معمولا مساله حجاب برایشان اهمیت چندانی ندارد، جز گردشگران از کشورهای مسلمان که تعدادشان نیز محدود است. وقتی در کشور ما، حجاب به صورت اجباری و با سختگیریهای زیاد اعمال میشود و افراد نمیتوانند به راحتی رفتار کنند، این موضوع برای گردشگران راحتی لازم را فراهم نمیکند. اگرچه هر کشوری مقررات خاص خود را دارد و باید رعایت شود، اما نباید سختگیریها به گونهای باشد که باعث ایجاد ناراحتی و محدودیت بیش از حد برای گردشگران شود.» در حالت عادی هر کشوری احتمالا قوانین و آداب و رسومی دارد که باید به آن احترام گذاشته شود، اما آیا کشوری که به دنبال افزایش درآمدهای خود به دنبال جذب گردشگر از فرهنگها و کشورهای دیگر جهان است نباید به عقاید و فرهنگ و حتی تمایلات گردشگر احترام بگذارد؟ این سوالی است که او در شرح آن میگوید: «در زمینه جذب گردشگر، نیاز است که برخی مقررات با ملایمت بیشتری اجرا شوند. منظورم این است که باید برخوردها و قوانین مربوط به گردشگران به گونهای باشد که آنها احساس راحتی و آزادی بیشتری داشته باشند. من در اصفهان توریستهایی دیدهام که در این باره گلایه داشتهاند، البته نه به تازگی و در سالهای اخیر کمتر این حضور به چشم میخورد. حدود دو یا سه سال پیش با گردشگری صحبت کردم که به من گفت مردم ایران بسیار مهربان و مهماننواز هستند، اما شرایط سخت است و باید دایما مراقب باشیم تا روسریمان از سر نیفتد یا شلوارمان کمی کوتاه نباشد.»
تمایل به سفر مجدد به یک مقصد گردشگری
در مجموع، فراهم کردن امکانات رفاهی مناسب و کاهش سختگیریها از عوامل مهمی است که میتواند جذب گردشگر خارجی را افزایش دهد و تجربه بهتری برای آنها رقم بزند تا درنهایت این مقصد گردشگری را به دیگران هم معرفی کنند و ازسوی دیگر خود نیز تمایل داشته باشد در آینده دوباره این مقصد را تجربه کند. آیا درباره ایران چنین اتفاقی رخ میدهد؟ آنطور که حبیبه نیکسیرت میگوید بر اساس آمارها بسیاری از گردشگرانی که به ایران سفر میکنند، تمایل چندانی برای بازگشت مجدد ندارند، چراکه احساس راحتی و تفریح کافی در سفر اول خود نداشتهاند: «من مدت طولانی در ترکیه زندگی کردهام و بسیاری از افرادی که اینجا پروژه دارند و کار میکنند، معتقدند که ایران تنها جایی است که میتوان پول درآورد و سپس آن را در کشورهای دیگر یا کشور خودشان خرج کرد؛ زیرا امکانات تفریحی و رفاهی مورد انتظارشان در ایران فراهم نیست و در نتیجه از سفرشان رضایت کامل ندارند. مثلا ترکها معمولا درآمد خوبی در ایران دارند و پس از کسب درآمد، به کشور خود بازمیگردند و در آنجا زندگی آزادانهتری دارند و میتوانند هر کاری که میخواهند انجام دهند.» او براساس تجربه و مشاهداتی که دارد، توضیح میدهد: «گردشگران خارجی معمولا تمایل زیادی به بازگشت به برخی کشورها دارند. برای مثال، در مورد ترکیه میتوان گفت که بسیاری از گردشگران علاقهمندند بارها و بارها به این کشور سفر کنند، به ویژه به دلیل تسهیلاتی مانند عدم نیاز به ویزا برای برخی کشورها و نزدیکی فرهنگی و جغرافیایی.گردشگران ترک، قبرس را به عنوان بخشی از کشور خود میدانند و به راحتی و با علاقه زیاد بین این دو سفر میکنند. همچنین کشورهای اروپایی مانند فرانسه نیز مقصد محبوبی برای سفرهای مکرر آنها به شمار میرود، اما در مقابل، تجربه گردشگران خارجی در ایران معمولا به گونهای است که پس از یکبار سفر، تمایل زیادی برای بازگشت ندارند و معمولا بیان میکنند که همان یک بار کافی بوده است. این تفاوت در استقبال مجدد گردشگران، میتواند ناشی از عوامل مختلفی مانند تسهیلات سفر، شرایط رفاهی و پذیرش گردشگران باشد.» به گفته او از نظر بسیاری از گردشگران خارجی ایران زیبا و جذاب است، اما تمایل چندانی برای بازگشت به این کشور ندارند؛ دلایل متعددی برای این موضوع وجود دارد: «یکی از این دلایل سابقه نگرانیها و شک و شبهههایی است که درباره گردشگران وجود دارد. به عنوان مثال، برخی گردشگران به عنوان افرادی مشکوک یا حتی جاسوس دیده میشوند و این باعث میشود که هنگام ورود یا خروج با مشکلات و بازجوییهایی مواجه شوند. چنین شرایطی در کشورهای دیگر به این شکل مشاهده نمیشود.»
چند تغییر و درنهایت توسعه گردشگری
برای بهبود وضعیت جذب گردشگر و حفظ سرمایههای انسانی و مالی در کشور، لازم است که قوانین و مقررات مرتبط با گردشگری و کار با ملایمت و انعطاف بیشتری اجرا شود تا هم گردشگران و هم فعالان اقتصادی احساس راحتی و رضایت بیشتری داشته باشند. این کارشناس در همین راستا از کشور ترکیه نام میبرد که در عرض چند سال توانست صنعت گردشگری خود را توسعه دهد و اقتصاد کشورشان را متحول کند: «شهرهایی مانند دوبی نیز با جذب گسترده گردشگران توانستهاند پیشرفت چشمگیری داشته باشند و به یکی از مراکز مهم گردشگری جهان تبدیل شوند.این نشان میدهد که سرمایهگذاری و توجه ویژه به صنعت گردشگری میتواند باعث تحول و پیشرفت کشور شود، اما برای رسیدن به این هدف، نیازمند ایجاد شرایط مناسب، امنیت، امکانات رفاهی و تبلیغات موثر هستیم.در کشورهای موفق در جذب گردشگران خارجی، گردشگران بهطور کامل آزاد هستند و هیچگونه آزار و اذیتی به آنها وارد نمیشود. گردشگران احساس میکنند که در کشور خودشان هستند و این حس راحتی و امنیت برایشان فراهم است. مردم محلی با احترام کامل و صمیمیت آماده راهنمایی و کمک به گردشگران هستند. به عنوان مثال، اگر گردشگری از آنها درخواست راهنمایی کند، به جای اینکه صرفا بگویند «با تاکسی برو که گرونه»، بهترین مسیرها و گزینههای اقتصادیتر را با دقت و مهربانی به او پیشنهاد میدهند و ارتباط خوبی برقرار میکنند.» به گفته او این مردم محلی معمولا به زبانهای مختلفی مانند ترکی، آذربایجانی، فارسی و حتی روسی تسلط دارند و این مهارت زبانی موجب میشود گردشگران راحتتر با آنها ارتباط برقرار و احساس آرامش کنند. البته کمکهایی که به گردشگران ارایه میشود، رایگان نیست؛ بلکه در جاهایی که نیاز به خرید بلیت وجود دارد، این قوانین بهطور شفاف اجرا میشود و هیچ مشکلی از این بابت وجود ندارد، اما گردشگران میتوانند آزادانه در شهر گردش کنند و در اماکن عمومی به راحتی رفتوآمد داشته باشند.«در اماکن مذهبی مانند مساجد، گردشگران زن که روسری به همراه ندارند، با کمال احترام روسریهایی دراختیارشان قرار میگیرد تا با رعایت احترام از این مکانها بازدید کنند. مردم محلی نیز آگاه هستند که در فضای بیرونی اماکن مذهبی، محدودیت پوشش به اندازه داخل آنها نیست و گردشگران میتوانند با لباس راحت خود در فضای بیرون حضور داشته باشند.»
نیکسیرت میگوید: کشور ما از نظر جاذبههای گردشگری بسیار غنی و توانمند است و ظرفیت بسیار بالایی برای جذب گردشگر دارد، اما متاسفانه بسیاری از مردم به دلیل مشغلهها و دغدغههای روزمره، انگیزه و فرصت کافی برای پذیرایی شایسته از گردشگران را ندارند. مقایسه وضعیت گردشگری ایران با کشورهای پیشرو و همسایگانش نشان میدهد که هر چند ایران در سال ۲۰۲۳ حدود 6 میلیون گردشگر خارجی جذب کرد و روندی رو به رشد پس از کرونا داشت، اما وقایع سیاسی -بهویژه جنگ ۱۲ روزه اخیر- ورود گردشگران را تا کاهش ۷۵درصدی رساند؛ اتفاقی که در کنار احتمال بازگشت تحریمها، امیدها برای رسیدن به وعده جذب ۱۰ میلیون گردشگر خارجی تا پایان سال ۱۴۰۴ را تحت تاثیر جدی قرار داده است. برای مقایسه، ترکیه در سال ۲۰۲۳ توانست حدود 49 میلیون گردشگر خارجی را پذیرش کند و درآمد گردشگری خود را به بیش از 54 میلیارد دلار برساند.همچنین کشور گرجستان در سال ۲۰۲۴ به رکورد تازهای رسید و بیش از 5 میلیون گردشگر بینالمللی داشته است؛ افزایشی برابر با ۹درصد نسبت به سال قبل. این آمار از کشورهای همسایه -در کنار وضعیت مناسب زیرساختی، سیاستهای راحتتر و امنیت نسبی- نشان میدهند که ایران با وجود پتانسیل زیاد، هنوز نتوانسته همپای آنها حرکت کند.
تا زمانی که شرایط اقتصادی، فرهنگی، زیرساختی و روابط بینالمللی که هماکنون تحت تاثیر جنگ و تحریمهاست بهبود نیابد، امکان تحقق هدفهایی چون ورود ۱۰ میلیون گردشگر خارجی بسیار دشوار به نظر میرسد.