آیا بارورسازی ابرها در ایران عملیاتی می‌شود؟

بارورسازی ابر‌ها در میانه مواجهه کشور با یک سال آبی فاجعه‌بار بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است. این موضوع حالا به یک روایت رسمی تبدیل شده که به عنوان یک راه‌حل مورد توجه قرار گرفته است.

موضوع بارورسازی ابر‌ها با گذشت ۲۰ روز از فصل زمستان، بیش از هر مقطع دیگری از سوی افکار عمومی، مسئولان و کارشناسان حوزه آب‌وهوا مورد توجه واقع شده است.

به گزارش اخبار جدید به نقل از «زی‌سان»، در یک سوی ماجرا شاهد کاهش بارندگی در کل کشور در سطحی قابل توجه هستیم. میانگین بارندگی‌ها در کل کشور کاهش شدیدی نسبت به میانگین بلندمدت دارد. از سوی دیگر، در چند هفته اخیر ماجرای ابردزدی یا همان محو ابر‌های باران‌زا به محض رسیدن به مرز‌های ایران و حتی موضوع هارپ در میان رسانه‌ها و محافل عمومی به شکل جدی مطرح شده است.

متعاقب این وضعیت روایت‌هایی همچون ابردزدی به شکل جدی مطرح شد که البته متخصصان حوزه آب‌وهوا و محیط زیست این فرضیه را رد کردند. همزمان با تشدید بحران کم‌آبی در کشور ماجرای ندادن حق‌آبه ایران توسط کشور‌های همسایه که در حوزه بالادستی قرار دارند، مورد توجه قرار گرفته است. سدسازی ترکیه بر روی ارس، پروژه سدسازی عظیم روسیه بر روی رودخانه ولگا و تاثیر آن بر کاهش آب دریاچه خزر و ندادن سهم حق‌آبه ایران از هیرمند توسط طالبان، همگی به چالش‌هایی بزرگ برای کشور تبدیل شده‌اند.

حالا بیش از هر زمان دیگری نگرانی‌های نسبت به بحران آب و کم‌آبی در تابستان سال جاری افزایش پیدا کرده است. از همین رو دولت، مجلس و نهاد‌های مرتبط به حوزه آب‌وهوا به تکاپو افتاده تا در مدت زمان باقی‌مانده از سال آبی، چاره‌ای برای مواجهه با وضعیت به وجود آمده بیاندیشند.

وضعیت فاجعه‌بار بارش‌ها در امسال

داده‌ها به وضوح نشان می‌دهند که با وجود گذشت ۲۰ روز از زمستان، کل کشور سال آبی بسیار بدی را تجربه می‌کند. وضعیت بارندگی‌ها بسیار کمتر از حد نرمال هستند. بر اساس اطلاعات سازمان هواشناسی، از ابتدای سال آبی (مهر ماه) تا ۱۶ دی‌ماه به‌طورمیانگین ۵.۴ میلی‌متر بارش در کشور به ثبت رسیده است که در مقایسه با بلندمدت ۶۲ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

این موضوع فراتر از تمامی استان‌های کشور، در پایتخت نیز زنگ خطر را به صدا در آورده است. در ۱۰۰ روز ابتدایی سال آبی جاری، حجم بارش‌ها در تهران ۶۰ درصد پایین‌تر از حد متوسط در بلندمدت بوده است. گزارش‌ها نیز از حال‌روز ناگوار سد کرج به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تامین آب شهر تهران حکایت دارند.

طرح ویژه برای باورسازی ابر‌ها با اختصاص بودجه خاص

بحرانی بودن وضعیت بارش‌ها در کشور موجب شده که موضوع بارورسازی ابر‌ها به طور رسمی در دستور کار قرار بگیرد. اخیرا سحر تاجبخش رئیس سازمان هواشناسی کشور تاکید کرده که ۳.۵ سال است که در کشور شرایط خشکسالی داریم و باید در حوزه مدیریت منابع آب، کشاورزی، صنعت و محیط زیست برنامه‌های جدی داشته باشیم. اما مهم‌ترین حرف‌ها تاجبخش در ارتباط با موضوع بارورسازی ابر‌ها بود که گفت: بارورسازی ابر‌ها یک موضوع علمی است که در همه کشور‌های دنیا انجام می‌شود و قابل اجرا بوده و در تمام آزمایشگاه‌های مرتبط، این موضوع بررسی شده است… در ایران نیز سازمانی زیر نظر وزارت نیرو در رابطه با بارورسازی ابر‌ها در حال فعالیت است.

هم‌راستای با اظهارات رئیس سازمان هواشناسی کشور، احمد امیرآبادی، عضو کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۳ مجلس نیز با تاکید بر لزوم توجه به مساله آب در بودجه، گفت: «باید فکر اساسی برای آب در بودجه بکنیم و یک پیش‌بینی از باب اعتبارات داشته باشیم. دولت باید فکر و کاری برای حل این مساله داشته باشد. یکی از روش‌های جدید باروری ابر‌ها است که هم برای مطالعات و هم برای اجرای آن در لایحه بودجه ۱۴۰۳ باید اعتباراتی دیده شود و باید این مساله در اولویت برنامه دولت باشد.» مجموع این اظهارات نشان می‌دهد که هم دولت و هم مجلس برای مقابله با بحران کم‌آبی جدیت دارند و پروژه بارورسازی ابر‌ها می‌تواند به صورت جدی مورد توجه قرار بگیرد.

آیا بارورسازی ابر‌ها راه‌حلی برای خروج ایران از خشکسالی است؟

پرسش جدی برای افکار عمومی در کشورمان این است که آیا بارورسازی ابر‌ها می‌تواند راه‌حلی برای خروج ایران از خشکسالی باشد؟ قبل از پاسخ دادن به این مساله شاید پرسش مقدماتی‌تر این باشد که آیا پروژه بارورسازی ابر‌ها و رفع نیاز‌ها در حوزه بارندگی از این طریق، تایید شده و ممکن است؟

بارورسازی ابر‌ها و بارندگی مصنوعی یکی از راه‌های تقریبا جدید برای مقابله با خشکسالی است که با وجود انتقادات گسترده به آن مورد توجه بسیاری از کشور‌های جهان از جمله ایالات متحده قرار گرفته است. بارورسازی ابر‌ها از دهه ۱۹۴۰ وجود داشته است. این اواخر هم چنین اقداماتی در حالی که غرب با خشکسالی با ابعاد تاریخی و کم‌سابقه آن مبارزه می‌کند، گسترده شده است. اما جالب اینجاست که بدانیم در ایالات متحده، شرکت‌های خدمات شهری و حتی پیست‌های اسکی هم هزینه‌های این اقدامات را پرداخت می‌کنند.

برای باروری ابر‌ها یک هواپیما باید یدید نقره را بارگیری کند. موشک‌های یدید نقره روی بال‌ها و بدنه قرار می‌گیرند. ابتدا باید خلبان به ارتفاع معینی برسد، یعنی در جایی قرار بگیرد که دما در آن‌جا ایده آل است. در این لحظه موشک‌های یدید نقره به ابر شلیک می‌شوند. یدید نقره باعث می‌شود که قطرات آب درون ابر‌ها با هم منجمد شوند، دانه‌های کریستال برف را تشکیل دهند و در نهایت آنقدر سنگین شوند که ببارند.

در ابتدا تصور این بود که بارورسازی ابر‌ها می‌تواند به خشکسالی پایان دهد، اما حالا اثبات شده که این امر تنها می‌تواند ۵ تا ۱۵ درصد افزایش بارندگی را به همراه داشته باشد؛ بنابراین نمی‌توان این روش را راه‌حلی قطعی برای حل معضل کم آبی دانست، اما بسیاری از متخصصا بر این باور هستند که این روش می‌تواند ابزار مهمی برای مدیریت آب در کوتاه مدت باشد. کارشناسان نیز بر این باور هستند که از نظر مالی نیز بارورسازی ابر‌ها با توجه به تاثیرات مثبتی که دارد منطقی است.

با تمام این اوصاف، صادق ضیاییان، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور درباره بارورسازی ابر‌ها بر این باور است که این روش تنها در بازه زمانی و مکانی محدود اثرگذار است. او می‌گوید: نهاد‌های بین‌المللی معتبر اثرگذاری باروسازی ابر در بلندمدت و موقعیت مکانی به وسعت پهنه کشور‌ها را تایید نمی‌کنند و اظهارات در این رابطه بیش از آنکه علمی باشد، «گمانه‌زنی عامیانه» است و نمی‌توان قاطعانه گفت که این کار در مقیاس بزرگ و بر بارندگی‌های یک کشور می‌تواند تاثیرگذار باشد. در واقع این مسئله برای کشور پهناوری همچون ایران اصلا اجرایی و عملی نیست.