هواشناسی: یک تابستان گرم و کم آب در انتظار ماست!

پس از بارش‌های پراکنده برف و باران در روز‌های گذشته در برخی از استانها، امید‌هایی نسبت به جبران وضعیت کم بارشی در کشور به وجود آمد، اما بررسی‌های دقیق نشان می‌دهد که با وجود بارش‌های نسبتا مناسب بهمن ماه امسال در نقاط مختلف کشور، همچنان ورودی آب به سدها، ۱۶ درصد پایین‌تر از مدت مشابه سال قبل است.

آن هم در حالی که سال گذشته، سالی خشک و کم‌بارش محسوب می‌شد. صادق ضیائیان، رئیس مرکز پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات جوی سازمان هواشناسی به فرارو گفت: «بخش عمده‌ای از منابع آب ما در اثر بارش‌های برف تامین می‌شود، درواقع باید بارش برف مناسبی در زمستان وجود داشته و ذخیره شود، سپس این برف به تدریج آب شده و در بهار و تا پایان تابستان، بتواند در رودخانه‌ها جاری باشد و کسری‌های آب را پر کند. متاسفانه امسال بارش‌های برفی قابل توجهی نداشتیم.

اگر بارش‌های برفی بهتری داشتیم، نسبت به میانگین بلند مدت بارشی در کشور، وضعیت بهتری داشتیم، اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد. بنابراین، حتی اگر بارش‌های گسترده بهاره هم داشته باشیم، بسیاری از نقاط کشور ما از جمله نیمه شمالی زاگرس و مرکزی همچنان دچار مشکلات ناشی از کم آبی خواهند بود. تابستان بسیار گرمی را در پیش داریم، اما این که از لحاظ آبی چه اتفاقی برای شهر‌های ما رخ می‌دهد و قرار است این کم آبی‌ها چگونه و با چه نقشه‌ای جبران شود را باید وزارت نیرو پاسخ دهد.» پ

به گزارش اخبار جدید به نقل از فرارو: بر اساس بررسی داده‌ها و اطلاعات پهنه‌ای بارش سازمان هواشناسی کشور، مجموع بارش‌های کشور ایران از ابتدای سال آبی (مهر ۱۴۰۲) تا ۱۹ بهمن ۱۴۰۲ از میانگین بلند مدت در همین بازه زمانی کمتر است و با ادامه این روند در اغلب استان‌ها در اواخر بهار و تابستان با تنش شدید آبی مواجه می‌شویم.میزان ذخایر آبی سد‌های کشور تا نیمه بهمن‌ماه به ۲۰ میلیارد و ۶۲۰ میلیون مترمکعب رسیده که نسبت به زمان مشابه سال قبل، کاهشی ۲ درصدی را نشان می‌دهد.

پس از بارش‌های پراکنده برف و باران در روز‌های گذشته در برخی از استانها، امید‌هایی نسبت به جبران وضعیت کم بارشی در کشور به وجود آمد، اما بررسی‌های دقیق نشان می‌دهد که با وجود بارش‌های نسبتا مناسب بهمن ماه امسال در نقاط مختلف کشور، همچنان ورودی آب به سدها، ۱۶ درصد پایین‌تر از مدت مشابه سال قبل است. آن هم در حالی که سال گذشته، سالی خشک و کم‌بارش محسوب می‌شد.

نگاهی به آمار‌ها نشان می‌دهد درحال حاضر در ۱۸ سد مهم کشور به ویژه در بحث تأمین آب شرب و کشاورزی، میزان ذخایر آبی کمتر از ۲۰ درصد ظرفیت مخازن این سد‌ها است. احمد وظیفه، رئیس مرکز خشکسالی کشور نیز، اخیرا گفته است: «باتوجه به کاهش ذخایر برفی و بارش‌های کمتر از نرمال، منابع آب‌های سطحی کمتر از نرمال هستند و همواره رودخانه‌ها کم آب می‌شوند که این موضوع اثر خود را در تشدید برداشت از سفره‌های زیرزمینی نشان می‌دهد. با توجه به چهارمین سال خشکسالی، اثرات خشکسالی در بخش کشاورزی مشهودتر است که این امر اثر خود را بر فشار منابع آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی نشان می‌دهد.»

آمار و ارقام مذکور نگرانی‌هایی را در حوزه تامین ذخایر آبی کشور در فصل تابستان ایجاد می‌کند. به خصوص با توجه به این که بسیاری از کارشناسان معتقدند با توجه به زمان اندکی که تا پایان سال بارشی باقی مانده، بعید است، کم آبی کشور جبران شود. به همین دلیل نیز، یک نگرانی ثانویه که در ذهن بسیاری از افراد ایجاد شده این است که آیا در شهر‌های بزرگی مثل تهران با جیره بندی آب رو به رو خواهیم شد؟ محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، با تشریح وضعیت منابع آبی در این باره گفت: «طبق برنامه‌ریزی‌ها برنامه‌ای برای جیره‌بندی آب در تهران وجود ندارد، اما لازم است مشترکان ۲۰ درصد صرفه‌جویی در مصرف داشته باشند. ایران از یک اقلیم خشک و نیمه خشک برخوردار است، میانگین بارندگی در کشور را به طور متوسط سالیانه ۲۳۰ میلی‌متر اعلام و اظهار کرد: این میانگین در استان تهران به صورت نرمال باید سالیانه ۲۸۰ میلی‌متر باشد و ما سومین دوره خشکسالی را پشت سر گذاشتیم و اکنون در حال سپری کردن سال چهارم هستیم.»

مشکلات حوزه آب کشور، به شهر‌هایی مثل تهران محدود نمی‌شود. حیدر داودیان، مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران درباره کمبود آب در استان مازندان گفت: «با وجود بارندگی‌های خوبی که امسال در مازندران ثبت شد، اما وضعیت ذخیره آبی و آورد رودخانه‌ها مناسب نیست و باید خودمان را برای مقابله با خشکسالی آماده کنیم.» این سخنان داودیان جای تعجب ندارد، چرا که از ابتدای سال بارشی جاری تا کنون، مجموع بارش در کشور ۵۵ میلی‌متر کاهش یافته است. بیشترین رشد منفی بارش‌ها با ۷۷.۷ درصد مربوط به استان هرمزگان است.

پس از این استان، کرمان با رشد منفی ۷۵.۸ درصد، فارس با رشد منفی ۷۵.۱ درصد، سیستان و بلوچستان با رشد منفی ۶۶.۳ درصد، خراسان جنوبی با رشد منفی ۶۴.۲ درصد و بوشهر با کاهش ۶۲.۶ درصدی بارش‌ها قرار دارند. میزان کاهش بارش‌ها در استان یزد نیز در دوره اشاره شده ۶۱ درصد بوده است. در استان‌های ساحلی دریای خزر یعنی گیلان و مازندران به ترتیب رشد منفی ۲۲.۵ درصدی و رشد منفی ۲.۶ درصدی ثبت شده است.

دی ماه بود که سعید جمالی، مدیر دفتر پژوهش و مدیریت دانش شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به فرارو گفت: «نگاهی به وضعیت فعلی در مقایسه با سال قبل نشان می‌دهد، همانطور که ما سال قبل را با بحران سپری کردیم، امسال نیز شرایط بحرانی ادامه پیدا می‌کند و ممکن است حتی امسال بدتر باشد. این بسیار مهم و ویژه است که مدیران حوزه آب موفق شوند هم عرضه (تامین منابع آب) را کنترل کنند و هم مصارف را. امسال که چنین شرایطی ایجاد شده است و منابع کم است، مجبوریم فشار زیادی روی بخش مصارف وارد کنیم. بخشی از مصارف، به حوزه کشاورزی مرتبط است.

بیش از ۹۰ درصد از مصارف آب کشور در حوزه کشاورزی است. شاید این رقم در منطقه‌هایی مثل تهران و استان‌های همجوارش کمتر باشد، اما نقش مهمی دارد. وقتی چنین اتفاقاتی در هر کجای جهان رخ می‌دهد، اولویت بندی‌ها تغییر می‌کند؛ برای مثال الویت را روی محیط زیست و آب شرب می‌گذارند و اگر شد، روی کشاورزی هم فکر می‌کنند. برای ما به ازای کاهش سهم آب صنعت کشاورزی نیز اغلب به شکل مادی، بودجه‌ای را تخصیص می‌دهند.»

کامبیز بازرگان، عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات آب و خاک ایران نیز ضمن ابراز نگرانی از وضعیت منابع ابی کشور گفت: «سدسازی‌های غیراصولی، بهره برداری‌های نادرست از منابع آبی، کشاورزی و کشت بی رویه در برخی مناطق فاقد پایداری بلند مدت مانند کشت برنج در استان‌های غیرشمالی و رفتار‌های غیراصولی مشابه، باعث شده اند که با توجه به آمار‌های بارش دراز مدت، به این وضعیت برسیم. درواقع برخی مسائل، تا حدودی قابل پیش بینی بود. این رفتار‌های اشتباه، ذخایر آبی را می‌بلعند و شرایط را بسیار شکننده می‌کنند.»

با توجه به این شرایط پرسش‌هایی مطرح است از جمله این که آیا می‌توان با شرایط مذکور به روند افزایشی بارش‌ها تا پایان سال بارشی جاری امیدوار بود و اساسا چرا کشور در وضعیت فعلی قرار گرفته است؟ صادق ضیائیان، رئیس مرکز پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات جوی سازمان هواشناسی به این پرسش‌های فرارو پاسخ داده است:

آلودگی هوا تاثیر چندانی بر کم بارشی کشور ندارد

آماده تابستانی بسیار گرم و کم آب باشید / لزوم آمادگی وزارت نیرو برای جبران کم آبی در کشورصادق ضیائیان به فرارو گفت: «از بعد هواشناسی، شرایط بارش‌ها اصلا شرایط خوبی نیست. اگرچه ما در ادامه سال بارش‌هایی را خواهیم داشت، اما با توجه به وضعیت بارش‌ها، پیش بینی‌های ما حاکی از این است که نسبت به میانگین بلند مدت، بارش‌های اسفند ماه چندان زیاد نخواهد بود و احتمال این که کم بارشی‌های ماه‌های اخیر، در اسفندماه جبران شود، بسیار کم است. از لحاظ اعداد و ارقام بارش‌های کشور، بحث‌های تئوری توطئه هیچ ارزشی ندارند و این که بگوییم دلیل عجیب و غیرعلمی برای کمبود بارش‌های کشور وجود دارد پذیرفتنی نیست.

از نظر سازمان هواشناسی، هر نوع گمانه زنی بی پایه، مردود است. عوامل دینامیکی و فیزیکی زیادی وجود دارد که باعث شده حجم بارش‌ها در کشورمان کاهش پیدا کند. مسئله «ال نینو» را نمی‌توان در بروز وضعیت فعلی بارندگی کشور نادیده گرفت. می‌دانیم که پدیده ال نینو گرمایی بی سابقه را در سطح جهان ایجاد کرده که مانع از زمستان پربارش و خنک در کشور ما نیز شده است. نه تنها کشور ما، بلکه دمای بسیاری از کشور‌های منطقه نیز، بالا رفته است. این افزایش دمای کشوری و منطقه‌ای باعث شد سامانه‌های زمستانه به خوبی در کشور ما شکل نگیرد.»

وی افزود: «متاسفانه در سال جاری بارشی در کشور، بین «دورپیوند‌های بارشی» نیز جفت شدگی‌های خوبی را شاهد نبودیم. منظور از دور پیوندها، عوامل اقلیمی و هواشناختی هستند که در یک منطقه از کره زمین رخ می‌دهند و برنقاط دیگر کره زمین تاثیر مستقیم یا غیر مستقیم دارند. برای مثال، دور پیوند (NAO) و دورپیوند (MGO) که روی بارش‌ها و تزریق رطوبت در کشور ما تاثیر گذارند، امسال جفت شدگی خوبی برقرار نکردند. وضعیت مذکور، باعث شد ما تزریق رطوبت زیاد همراه با چرخ افزایی مناسب را در کشورمان نداشته باشیم.

این وضعیت نسبت به سال‌های گذشته قابل تامل بود. البته این تاثیرات همیشگی و دائمی نیست. این دورپیوند‌ها یکی از صد‌ها عاملی است که می‌تواند در وضعیت بارش‌های کشور موثر باشد، اما همه این‌ها عوامل دورپیوندی بودند که بیشترین تاثیرگذاری را روی بارش‌های کشور داشتند و باعث شدند ما سالی کم بارش را در پیش داشته باشیم. از دید من عاملی مثل آلودگی هوا، آنچنان تاثیری روی وضعیت بارش‌های کشور ندارد یا دقیق‌تر بگویم، آلودگی هوا آنچنان موثر نیست که بتواند کم بارشی گسترده‌ای را در این حجم که اکنون در کشور شاهدیم، ایجاد کند.»

وزارت نیرو باید برای تابستان چاره اندیشی کند

رئیس مرکز ملی پیش بینی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور در ادامه گفت: «بخش عمده‌ای از منابع آب ما در اثر بارش‌های برف تامین می‌شود، درواقع باید بارش برف مناسبی در زمستان وجود داشته و ذخیره شود، سپس این برف به تدریج آب شده و در بهار و تا پایان تابستان، بتواند در رودخانه‌ها جاری باشد و کسری‌های آب را پر کند. متاسفانه امسال بارش‌های برفی قابل توجهی نداشتیم. اگر بارش‌های برفی بهتری داشتیم، نسبت به میانگین بلند مدت بارشی در کشور، وضعیت بهتری داشتیم، اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد.

بنابراین، حتی اگر بارش‌های گسترده بهاره هم داشته باشیم، بسیاری از نقاط کشور ما از جمله نیمه شمالی زاگرس و مرکزی همچنان دچار مشکلات ناشی از کم آبی خواهند بود. تابستان بسیار گرمی را در پیش داریم، اما این که از لحاظ آبی چه اتفاقی برای شهر‌های ما رخ می‌دهد و قرار است این کم آبی‌ها چگونه و با چه نقشه‌ای جبران شود را باید وزارت نیرو پاسخ دهد.»

وی افزود: «یکی از مهمترین دغدغه‌های کشور، مسئله تامین آب شرب است که باید دید وزارت نیرو چه برنامه‌های برای مواجهه با این وضعیت دارد. طبعا وزارت نیرو به اعداد و ارقام دقیقی در خصوص وضعیت سد‌ها و شرایط ذخایر آبی کشور دارد و در حوزه برنامه ریزی مدیریت مصرف منابع آبی برای تابستان چاره اندیشی کند. این موضوع را نیز مورد تاکید قرار می‌دهم که با توجه به شرایطی که تا این لحظه شاهدیم، نمی‌توان امیدوار بود که تحول شگفت انگیزی در وضعیت بارش‌ها رخ دهد.»