آیا وثیقه رمزارز برای تسهیلات در ایران قانونی است؟

وام با توثیق رمزارز پدیده جدیدی در فضای مالی ایران است که میان دو راهی نفع کاربر نهایی و کسب‌وکار در مقابل نبود رویکرد مشخص رگولاتوری به حالت تعلیق درآمده است. فعالان معتقدند این خدمت مالی دسترسی به تسهیلات خرد را برای بخش قابل توجهی از جامعه که اعتبارسنجی درستی ندارند، فراهم و نرخ نکول را به صفر نزدیک می‌کند. اما در مقابل صحبت‌های مطرح شده از سوی بانک مرکزی نشان می‌دهد این رگولاتور دادن وام از طرف پلتفرم‌های بدون مجوز را تخلف می‌داند.

به گزارش اخبار جدید به نقل از پیوست، در روزهای گذشته و بعد از گذشت مدت‌ها از ارائه وام با وثیقه رمزارز توسط پلتفرم‌هایی مانند صرافی‌های ارزدیجیتال، مصطفی قمری‌وفا، مدیر روبط‌عمومی بانک مرکزی در حساب کاربری ایکس (توییتر سابق) خود گفت وام با وثیقه رمزارز تخلف نیست اما فعالیت بدون مجوز تخلف است. به نظر می‌رسد جمله دوم نقیض جمله اول است.

در حال حاضر مشخص نیست چگونه بانک مرکزی وام با وثیقه رمزارزی را اعلام می‌کند تخلف نیست، در حالی که به گفته عباس آشتیانی مدیرعامل انجمن بلاک‌چین، بانک مرکزی در تاریخ ۱۰ دی ۹۶ بانک‌ها و موسسات مالی را از ورود به این حوزه منع کرده است. همچنین تاکنون رمزارزها به صورت قانونی به عنوان یک کلاس دارایی در کشور تعریف نشده‌اند. به همین ترتیب اگر این وام‌ها توسط سیستم بانکی و نظارتی تعریف نشده به حساب می‌آیند و برای پلتفرم‌هایی مانند صرافی‌ها هم که این خدمت مالی را می‌دهند، از طرف حاکمیت مجوزی تعریف نشده است.

وام رمزارزی اصطلاح درستی است؟

خدمت مالی که با نام «وام با وثیقه رمزارزی» شناخته می‌شود شامل بخش‌های مختلفی می‌شود و صرافی بستری برای نگهداری دارایی و ارائه خدمت به مشتری به حساب می‌آید. در این مورد مدیرعامل تترلند، رضا مسعودی‌فر معتقد است: اسم این خدمت را نمی‌توان وام گذاشت. این اعتبارات با پشتوانه رمزارزی به شکل BNPL در اختیار کاربران قرار می‌گیرد و تترلند در همکاری با دیجی‌پی، سرویسی تحت عنوان دریافت اعتبار با پشتوانه رمزارز ایجاد کرده است. تامین نقدینگی این سرویس توسط یکی از تامین‌کنندگان نقدینگی قانونی کشور انجام می‌شود. مدل فعلی ما تک قسطی است و نگهداری رمزارز در تترلند به درخواست کاربر و در نقش ضمانت برای اعتبار انجام می‌شود.

مسعودی فر، مدیرعامل تترلند

امید امین‌زاده، رئیس هیات مدیره آبان‌تتر می‌گوید: ما مستقیم از منابع صرافی، این تامین مالی را انجام نمی‌دهیم یعنی خود صرافی نقشی در تامین مالی ندارد. ما وجه تضمین‌کننده این تسهیلات هستیم. ونسی ارائه‌دهنده سرویسی است که تسهیلات از این طریق در اختیار کاربر قرار می‌گیرد. وظیفه ما این است اگر کاربر در شرایطی نسبت به بازپرداخت اقساطش نکول یا تاخیر کرد، طی یک قرارداد هزینه نکول‌کننده را پرداخت کنیم.

امیرحسین مردانی مدیرعامل بیت‌پین با اشاره به نقش صرافی به عنوان بستر پرداخت وام با استفاده از وثیقه رمزارزی گفت: پلتفرم‌های رمزارزی دو خدمت ارائه می‌دهند؛ یکی خدمات پذیره نویسی، یعنی شناسایی مشتری‌ها و اعطای امتیاز و تشخیص اینکه آیا کاربر صلاحیت دریافت وام را دارد یا خیر. دیگر اینکه از یک کلاس دارایی جدید به اسم دارایی‌های دیجیتال استفاده و آن را به عنوان وثیقه نگه‌داری می‌کنند. بنابراین وام‌دهنده یک نهاد مالی است. وام‌گیرنده هم یک شخصی است که می‌تواند وام بگیرد و وثیقه‌اش را در پلتفرم رمزارزی نگهداری ‌کند. پلتفرم، تضمین را به نماینگی از وام‌دهنده نگهداری می‌کند و اعتبار یا وام را به‌صورت ریالی به وام‌دهنده می‌دهد.

امکان نگهداری دارایی رمزارزی در کنار انجام معاملات، از جمله خدمات پایه‌ای صرافی‌ها به حساب می‌آید. با این حال این دو خدمت پتانسیل تعریف دیگر خدمات را به صرافی‌ها می‌دهد تا هرچه بیشتر بتوانند با نیازهای کاربران منطبق شوند و می‌توان دلیل ارائه این خدمات را در همین رویکرد مشاهده کرد. امین‌زاده در این مورد معتقد است، ارائه خدمات مبتنی بر نیاز کاربران نهایی مهم است و در این روش هم مانند دیگر شکل‌های وام، کاربر دارایی را در اختیار دارد و می‌تواند در ازای وثیقه‌گذاری آن، شکل دیگری از دارایی را دریافت کند.

مردانی صرافی را بستری برای نگهداری دارایی‌های رمزارز در این خدمت می‌داند. او می‌گوید در این خدمت دو ارزش افزوده عمده توسط صرافی‌ها ایجاد می‌شود و صرافی محلی برای نگهداری وثیقه کاربران و همچنین بستری برای برگشت یا نقد کردن دارایی است.

مسعودی‌فر هم افزایش تعداد سرمایه‌گذاران ریسک پذیر در حوزه رمزارزها را در سال‌های گذشته در کنار افزایش علاقه به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های نوین رمزارزی را به عنوان دو دلیل مطرح می‌کند و معتقد است در نسل جوان‌تر نیازمندی برای شیوه‌های جدید اعتبار سنجی وجود دارد. به همین ترتیب بستری جهت نقش‌ آفرینی پلتفرم‌های رمزارزی در قالب ضامن افراد به جهت دریافت تسهیلات ایجاد شده است.

مزایا برای کاربران و تاثیر در شبکه بانکی چگونه تعریف می‌شود؟

با نگاهی به صحبت‌ها در مورد وام‌های رمزارزی و آشفتگی در این فضا، بهتر است مروری بر مزایای این خدمت برای کاربران نهایی داشته باشیم. مدیرعامل تترلند مزایای این خدمت را بیشتر برای آن دسته از کاربرانی می‌داند که به رمزارزها با دید سرمایه‌گذاری بلندمدت نگاه می‌کنند و حفظ دارایی رمزارزی در کنار دریافت اعتبار ریالی را از جذاب‌ترین ویژگی‌های این سرویس می‌بینند.

رئیس هیات مدیره آبان‌تتر می‌گوید: مزایای این وام‌ها این است که کاربر دارایی‌اش را حفظ کرده و می‌تواند منابعی بگیرد که این منابع را تبدیل به اهرم کند. درواقع وام به معنی اهرم است و کاربر یک اهرم برای دارایی‌اش گرفته است.

امیر حسین مردانی، مدیرعامل بیت‌پین

مدیرعامل بیت‌پین هم با اشاره به این موضوع که وثیقه‌گذاری یک خانه دو میلیاردی برای دریافت ۱۰۰ میلیون وام منطقی نیست، گفت: دارایی رمزارزی این امکان را به کاربر می‌دهد به اندازه وام مورد نیاز دارایی دیجیتال را به‌عنوان وثیقه قرار دهد. همچنین از سمت مشتری‌ها توان ارائه چک در بسیاری از موارد وجود ندارد اما این افراد دارایی ارز دیجیتال دارند و می‌توانند به عنوان وثیقه استفاده کنند.

در اسم این خدمت مالی کلمه «وام» شاید ذهنیتی ایجاد کند که شبکه بانکی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. امین‌زاده می‌گوید: ما باید به اقتصاد بازار آزاد و رقابتی قائل باشیم. تسهیلات در شبکه بانکی باید تابع عرضه و تقاضا باشد. بخشی از این وام‌ها از سرمایه شبکه بانکی نیست و درواقع کریپتو تاثیری در نحوه پرداخت تسهیلات در شبکه بانکی ندارد.

همچنین مسعودی‌فر معتقد است: اتفاقی که در ارائه سرویس اعتبار خرید با ضمانت رمزارزی درحال رخدادن است اساسا با آنچه دغدغه شبکه بانکی است منافاتی ندارد. پلتفرم تترلند در نقش ضامن کاربرانش، تضامینی به اعتبار دهنده ارائه می‌دهند که کاملا مورد قبول سیستم بانکی است. عملا می‌توان اینطور گفت ما وارد حوزه بانکی نشده‌ایم و صرفا تسهیل‌گری در امر اعتبارسنجی و  کاهش ریسک نکول را رقم زدیم.

نظارت در این وام‌ها چگونه است؟

حوزه رمزارزها هنوز با چالش‌های نظارتی زیادی مواجه است و ارائه وام رمزارزی هم به عنوان یکی از جدیدترین خدمات در این حوزه چالش‌های بیشتری را بوجود آورده است. در این مورد مردانی می‌گوید این نوع خدماتی که ارائه می‌شود یک واسطه‌‌گری جدیدی است که صرفا در دو بخش توثیق و پذیره نویسی ارائه خدمات می‌دهد. اسم این وام‌ها، وام با توثیق رمزارز است نه وام رمزارزی به همین دلیل این موضوع یک اتفاق جدید است که سوالاتی توسط رگولاتور و نهادهای مالی به‌وجود آورده است. دراین مدت برای رگولاتور این حوزه شفاف شده و قطعا شفاف‌تر هم می‌شود.

امید امین زاده، رئیس هیات مدیره آبان تتر

امین‌زاده معتقد است: نهاد عمومی و تنظیم‌گر باید دنبال خیر عمومی و رفع تعارض باشد. حمایت رگولاتور باید به شکلی باشد که از بازپرداخت نکول بانکی کاربر مطمئن باشد. همچنین از سیستم و مفهوم بازار اطمینان حاصل پیدا کند. قوانین دستوری، نرخ‌گذاری، محدودیت و کنترل بازار پولی از وظایف رگولاتور نیست.

مسعودی‌فر می‌گوید: نهادهای ناظر و تصمیم‌گیرنده با شناخت از پتانسیل‌های این حوزه و همچنین بهبود فضای خاکستری رمزارزها، می‌توانند در اجرای هرچه بهتر سرویس‌های اعتباردهی یاری برسانند. در بخش نظارت بر تخصیص وام، به جهت آنکه به‌طور معمول این وام‌ها از نهادهای دارای مجوز وام‌دهی صورت می‌گیرد عملا نظارت نیز شکل گرفته است. پلتفرم‌های رمزارزی نظیر تترلند، با پذیرفتن و ایجاد سازوکار مرتبط با کنترل ریسک نوسانات رمزارز، تنها در نقش underwriter ظاهر شده‌اند.

توسعه خدمات کاربر محور در مقابل تصمیمات سلیقه‌ای

ارائه وام‌های رمزارزی موضوعی منحصر به پلتفرم‌های داخلی نیست و کاربران می‌توانند این تسهیلات را از پلتفرم‌های خارجی هم دریافت کنند. با این تفاوت که تسهیلات دریافتی به صورت ریالی نیست و کاربران با یک تراکنش بیشتر می‌توانند آن را به ریال هم تبدیل کنند. به همین دلیل نبود بازیگران داخلی در این خدمت می‌تواند به بیشتر شدن معاملات کاربران داخلی در پلتفرم‌های خارجی کمک کند.

امین‌زاده معتقد است: موضوع اصلی رقابت است. اما به دلیل نبود آگاهی و ریسک بالا دریافت خدمات برای کاربران ایرانی در پلتفرم‌های خارجی این نیاز وجود دارد. کاربر می‌تواند از صرافی ایرانی و غیر ایرانی این خدمت را دریافت کنند اما ما در ایران به ریال می‌دهیم.

مسعودی‌فر هم می‌گوید: دریافت وام و اعتبار خرید ریالی با ضمانت در پلتفرم‌های جهانی امکان‌پذیر نیست. سرویس‌های نظیر دریافت وام رمزارزی با ضمانت رمزارزی در بسترهای defi  قابل انجام است که به‌طور کلی مورد متفاوتی است. همچنین پشتیبانی بهتر و ریسک‌های مرتبط با محدودیت‌های بین‌المللی و همچنین قابل پیگیری بودن مراتب مرتبط با دریافت اعتبار در قیاس با سرویس‌های غیر متمرکز، می‌تواند از مزایای چنین سرویسی باشد.

مردانی مخاطب این خدمت را به دو بخش وام‌دهنده و گیرنده تفکیک می‌کند و می‌گوید: برای وام‌دهنده این مزیت وجود دارد که بتواند کلاس دارایی جدید مثل رمزارز را به عنوان تضمین قبول کنند و با نرخ نکول صفر ارئه وام دهند. این امکان در صرافی‌های خارجی اصلا وجود ندارد. موضوع دیگر فیات است. یعنی کاربر می‌تواند با ارائه وثیقه رمزارزی وام ریالی دریافت کند.

او در مورد رویکر رگولاتوری هم گفت: این فرایند جدید است و معمولا کسب‌و‌کارها یک قدم جلوتر از رگولاتور شروع به فعالیت می‌کنند. رگولاتور هم باید در ادامه فعالیت کسب‌و‌کارها حرکت کند و موازین را مشخص کند. در این نوع پرداخت و اعطای وام، به‌دلیل اینکه ریسک کاربر و وام‌دهنده در مینیموم خودش قرار دارد، مسئله خاصی وجود ندارد. یک بحث کلانی هم وجود دارد معمولا زمانی که تکنولوژی‌های جدید به‌وجود می‌آیند رگولاتور با یک تاخیر کمتری وارد فضا می‌شود. به زودی این ساماندهی در این حوزه هم ایجاد خواهد شد و خدمات خیلی شفاف‌تر به کاربر ارائه می‌شود.

مسعودی‌فر هم معتقد است: متاسفانه سازوکار و چهارچوب مشخصی برای فضای رمزارز ایران حاکم نیست، فضای خاکستری فعلی که نه قانون مشخصی نوشته شده است و نه حمایتی از این فضا شکل می‌گیرد، توسعه سرویس‌های نوین و مورد نیاز کاربران را سخت کرده است. نبود قانون مشخص، محدودیت‌های یک شبه و عدم تدوین فضایی روشن توسط قانون‌گذاران، از اصلی‌ترین مواردی است که توسعه خدمات را در این فضا سخت‌تر از گذشته کرده است.

همچنین به گفته امین‌زاده این رویکرد می‌تواند منجر به محدود شدن حق انتخاب، محدود شدن رقابت و حرکت به سمت اقتصاد ضدشفاف و ضد رقابتی شود.